Παραμυθιά: Το κρυφό διαμάντι των ελληνικών βουνών

• Κείμενο: Δημήτρης Σταθόπουλος | Φωτογραφίες: Photo Brestas

Η πρωινή ομίχλη αγκαλιάζει τις πλαγιές του Γκορίλα καθώς ο ήλιος ξεπροβάλλει από την κορυφή των 1.658 μέτρων, ρίχνοντας χρυσαφένιο φως στις κεραμοσκεπές της Παραμυθιάς. Αυτή δεν είναι η Ελλάδα των καρτ ποστάλ με τις παραλίες και τα ασπρόμαυρα νησιά. Εδώ, στην ορεινή καρδιά της Θεσπρωτίας, βρίσκεται μια πόλη που ξέχασε ο χρόνος. και που οι ταξιδιώτες μόλις τώρα αρχίζουν να ανακαλύπτουν ξανά.

Η Παραμυθιά. ξεδιπλώνεται σαν ζωντανό μουσείο στην πλαγιά του βουνού, με τα πέτρινα σπίτια της να σκαρφαλώνουν στην πλαγιά. Το ίδιο το όνομα της πόλης προέρχεται από την εκκλησία της Παναγίας της Παραμυθίας του 14ου αιώνα, των οποίων οι σπάνιες τοιχογραφίες έχουν γίνει μάρτυρες σχεδόν επτά αιώνων ελληνικής ιστορίας. Για χρόνια, αυτό το ιερό καταφύγιο φιλοξένησε τα ιερά λείψανα του Αγίου Σπυρίδωνα και της Αγίας Θεοδώρας πριν από το τελικό τους ταξίδι στην Κέρκυρα.

Εδώ που το αρχαίο συναντά το αιώνιο
Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Ελέας στεφανώνει έναν στρατηγικό λόφο, με τις φθαρμένες πέτρες του να ψιθυρίζουν ιστορίες από την εποχή που αυτή ήταν η πρωτεύουσα της αρχαίας Θεσπρωτίας. Χτισμένο τον 4ο αιώνα π.Χ., το φρούριο κάποτε έλεγχε ολόκληρη την κοιλάδα του Αχέροντα—τον μυθικό ποταμό που οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι μετέφερε τις ψυχές στον κάτω κόσμο. Μέσα σε αυτά τα ερειπωμένα τείχη, οι αρχαιολόγοι έχουν αποκαλύψει ναούς, θέατρα και επιγραφές που μιλούν για έναν πολιτισμό που κατανοούσε τη δύναμη του να κυριαρχεί στα υψώματα.

Κάτω από την αρχαία ακρόπολη, το οθωμανικής εποχής χαμάμ διηγείται ένα άλλο κεφάλαιο του πολυστρωματικού παρελθόντος της Παραμυθιάς. Το βυζαντινής εποχής λουτρό, με τους χαρακτηριστικούς θερμούς, χλιαρούς και ψυχρούς χώρους του, στέκεται ως μαρτυρία αιώνων πολιτισμικής συρροής σε αυτό το σταυροδρόμι των πολιτισμών.

Ο ρυθμός της ορεινής ζωής
Τα πρωινά του Σαββάτου, μεταμορφώνουν τη στεγασμένη αγορά της Παραμυθιάς σε μια συμφωνία φωνών, χρωμάτων και αρωμάτων. Αγρότες από τα γύρω χωριά φτάνουν με ξύλινα κιβώτια γεμάτα προϊόντα, κατακόκκινες ντομάτες ακόμα ζεστές από τον ήλιο της Ηπείρου, τροχούς τοπικού τυριού που έχει παλαιωθεί σε ορεινές σπηλιές, και ψωμί από ξυλόφουρνους που λειτουργούν εδώ και γενιές.

Κάτω από έναν ουρανό πολύχρωμων ομπρελών που απλώνονται μεταξύ των κτιρίων, ο πεζόδρομος ζωντανεύει με εκείνο το είδος της αυθεντικής ελληνικής ζωής που υπάρχει μακριά από τα τουριστικά κυκλώματα. Ο πιο περίεργος… χρονομέτρης της πόλης στέκεται φρουρός σε έναν πέτρινο πύργο που χρονολογείται στο 1750. Αυτό το ιστορικό ρολόι δεν έχει καντράν, δεν έχει δείκτες, μόνο μια καμπάνα που χτυπά τις ώρες με μηχανική ακρίβεια. Όποτε χρειάζεται ο επιστάτης του ρολογιού, ανεβαίνει τη στενή σπειροειδή σκάλα για να κουρντίσει τον αρχαίο μηχανισμό. Δυστυχώς ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος. 

Ιερές πέτρες και ορεινά μονοπάτια
Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής στον κοντινό Αυλότοπο προσφέρει μια ματιά στη θρησκευτική τέχνη του 16ου αιώνα, με τις πρόσφατα αποκαταστημένες τοιχογραφίες της να λάμπουν με ανανεωμένη ζωντάνια. Αλλά πουθενά ίσως η πνευματική κληρονομιά της Παραμυθιάς δεν εκδηλώνεται πιο δραματικά από το παρεκκλήσι του Αγίου Αρσενίου, χτισμένο πάνω σε βράχο στα 1.200 μέτρα υψόμετρο στις πλαγιές του Γκορίλα.

Το προσκυνηματικό μονοπάτι προς αυτό το ορεινό ερημητήριο ξεκινά από το χωριό Καριώτι, και περνάει μέσα από αρχαία ελατοδάση σε μονοπάτια που καθοδηγούν τους πιστούς εδώ και αιώνες. Για τους πιο τολμηρούς, μια προκλητική διαδρομή ανεβαίνει απευθείας από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελέας, προσφέροντας τόσο σωματική δοκιμασία όσο και πνευματική ανταμοιβή.

Περιπέτειες στην κοιλάδα του Αχέροντα
Ο μυθικός ποταμός Αχέροντας, που ο Όμηρος περιέγραφε ως πύλη προς τον Άδη, σήμερα προσφέρει πολύ γήινες απολαύσεις. Το rafting και το kayak στα ορμητικά νερά του προσελκύουν τους λάτρεις της περιπέτειας, ενώ οι πιο ήρεμες ψυχές προτιμούν τη βόλτα στα παραποτάμια μονοπάτια όπου οι πλάτανοι προσφέρουν δροσερή σκιά και ο ήχος των ορμητικών νερών πνίγει τον σύγχρονο κόσμο.

Κοντά στο ιστορικό χωριό Σούλι, την πατρίδα των θρυλικών Σουλιωτών που πολέμησαν την οθωμανική κυριαρχία, αρχαίοι νερόμυλοι ακόμα στολίζουν τον ποταμό Τσαγκαριώτικο. Ένας ερειπωμένος μύλος, διηγείται την ιστορία ορεινών κοινοτήτων που εκμεταλλεύτηκαν την υδάτινη δύναμη πολύ πριν από την εποχή του ηλεκτρισμού. Τους καλοκαιρινούς μήνες, ένα απλό καφενείο λειτουργεί, σερβίροντας καφέ και τοπικές σπεσιαλιτέ, δημιουργώντας αναμνήσεις που διαρκούν μια ζωή.

Το ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων διαδρομών Ε6, περνά απευθείας μέσα από την Παραμυθιά, συνδέοντας την πόλη με ένα δίκτυο μονοπατιών που εκτείνεται σε ήπειρους. Για τους λάτρεις του αλεξίπτωτου πλαγιάς, οι πλαγιές του Γκορίλα προσφέρουν τέσσερα σημεία απογείωσης με θερμικά ρεύματα που μπορούν να μεταφέρουν έμπειρους πιλότους ψηλά πάνω από τον κάμπο της Παραμυθιάς, προσφέροντας θέα σε αυτό το αρχαίο τοπίο από ψηλά.

Διατηρώντας ιστορίες, χτίζοντας το μέλλον
Στο πέτρινο αρχοντικό που είναι γνωστό ως Αρχοντικό Ρίγγα, χτισμένο το 1872 από μια εμπορική οικογένεια με εμπορικές σχέσεις στην Τεργέστη και τη Βενετία, η παραδοσιακή φιλοξενία συναντά τη σύγχρονη άνεση. Ο προσεκτικά αποκαταστημένος ξενώνας αντιπροσωπεύει την ευαίσθητη ισορροπία της Παραμυθιάς μεταξύ του σεβασμού στο παρελθόν και της αγκαλιάς του βιώσιμου τουρισμού.

Το εμβληματικό Δημοτικό Σχολείο Βούλγαρη, που εκπαίδευσε γενιές Ηπειρωτών μέχρι το κλείσιμό του το 2009, μετατρέπεται σταδιακά σε πολιτιστικό κέντρο. Στο Τοπικό Αρχείο Παραμυθιάς, ερευνητές συγκεντρώνουν υλικά που φωτίζουν αιώνες θεσπρωτικής ιστορίας. Το αρχείο εξυπηρετεί τόσο μελετητές όσο και επισκέπτες, με την αναγνωστική του αίθουσα να προσφέρει γνώσει για τις ζωές αγροτών, εμπόρων και επαναστατών που διαμόρφωσαν αυτή την απομακρυσμένη γωνιά της Ελλάδας.

Η σύγχρονη πόλη

Η σύγχρονη Παραμυθιά ισορροπεί τη διατήρηση της κληρονομιάς με την προσεκτική ανάπτυξη. Το τετράστερο ξενοδοχείο Paramythia Theasis φέρνει σύγχρονη άνεση στο κέντρο της πόλης χωρίς να συμβιβάζεται με τον χαρακτήρα της. Τα τοπικά καταστήματα διατηρούν τη σύνδεσή τους με την κοινότητα ενώ καλωσορίζουν επισκέπτες που επιθυμούν να βιώσουν την αυθεντική ελληνική ορεινή κουλτούρα.

Το ετήσιο φεστιβάλ Λάμποβος κάθε Οκτώβριο μεταμορφώνει την πόλη σε περιφερειακό εμπορικό κέντρο, καθώς έμποροι από όλη την Ήπειρο φτάνουν με αγαθά που κυμαίνονται από παραδοσιακά υφάσματα έως τοπικές λιχουδιές. Η εορτή αντηχεί τις μεσαιωνικές παραδόσεις της αγοράς ενώ παρέχει οικονομική ζωτικότητα για τις τοπικές επιχειρήσεις.

Καθώς νέοι δρόμοι έχουν φέρει την Παραμυθιά πιο κοντά στα περιφερειακά κέντρα των Ιωαννίνων και της Ηγουμενίτσας, η πόλη αντιμετωπίζει την πρόκληση που αντιμετωπίζουν τα κρυφά διαμάντια παγκοσμίως: πώς να μοιραστεί τους θησαυρούς της χωρίς να χάσει την ψυχή της. Προς το παρόν, η ισορροπία φαίνεται σωστή. Η Παραμυθιά παραμένει ένα μέρος όπου οι πύργοι ρολογιών χτυπούν τις ώρες, οι ορεινές ομίχλες κουβαλούν αρχαίες προσευχές, και ο ρυθμός της ζωής ακόμα ακολουθεί ρυθμούς παλαιότερους από τη μνήμη.

Σε μια εποχή υπερτουρισμού και υπερπλήρων προορισμών, προσφέρει κάτι όλο και πιο σπάνιο: αυθεντικότητα. Εδώ, στη σκιά του Γκορίλα, η Ελλάδα αποκαλύπτει ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της σε όσους είναι πρόθυμοι να επιχειρήσουν πέρα από το προφανές. Το μόνο ερώτημα είναι πόσο καιρό θα παραμείνει κρυμμένο αυτό το μυστικό.