Αρ.Κοσκινάς | Μουσεία και μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας: Ο τρόπος κάνει τη διαφορά

Γράφει ο Αριστοτέλης Κοσκινάς, Αρχαιολόγος & Ξεναγός

Από την Δευτέρα 15  Ιουνίου και τα μουσεία της χώρας θα είναι ανοικτά  και έτοιμα να δεχτούν επισκέπτες. Οι αρχαιολογικοί χώροι έχουν ήδη ανοίξει, από τις 18/5.

Το ΥΠΠΟ, βασιζόμενο στις γενικές υγειονομικές οδηγίες, έχει ανακοινώσει ήδη μια σειρά μέτρων για την προστασία από τον κορωνοϊό.

Αναμφίβολα, η δημόσια υγεία και η ασφάλεια πρέπει να αποτελούν την πρώτη προτεραιότητα μας αυτή την στιγμή.

Είναι όμως επίσης πολύ σημαντικό να εξασφαλίσουμε προϋποθέσεις  που θα επιτρέψουν την επανεκκίνηση του τουρισμού υπό τις καλύτερες συνθήκες. Το ζητούμενο είναι τα μέτρα προστασίας να διαρθρώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται από τη μία η ικανοποίηση των επισκεπτών και από την άλλη η εύρυθμη λειτουργία των άλλων τομέων της οικονομίας, πέρα από τους χώρους και τα μουσεία.

Το πρώτο, γιατί οι ευχαριστημένοι επισκέπτες αποτελούν την καλύτερη διαφήμιση για το τουριστικό μας προϊόν, και το δεύτερο γιατί θέλουμε να υπάρχουν έσοδα, όχι μόνο από τη διαμονή και την εστίαση, αλλά και από όσο το δυνατόν περισσότερες άλλες υπηρεσίες. 

Λιγότερα άτομα, μεγαλύτερες αποστάσεις

Ας δούμε όμως τα μέτρα του Υπουργείου. Στους αρχαιολογικούς χώρους ήδη επιβάλλεται η τήρηση αποστάσεων 1,5 μέτρου, ενώ επιτρέπονται ομάδες ως 15 ατόμων. Στα μουσεία, η απόσταση αυξάνεται στα 2 μέτρα, ενώ οι ομάδες μειώνονται στα 8 άτομα.

Θετικές συνέπειες

Ομολογώ, πως η μείωση του μεγέθους του γκρουπ είναι εκ πρώτης όψεως θετικό. Όταν η ομάδα είναι μικρή, βλέπουν και ακούν όλοι καλά, ενώ μπορεί να αναπτυχθεί μια καλύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ ξεναγού και ξεναγούμενων. Χρειάζεται λιγότερος χρόνος για κάθε μετακίνηση, έκδοση εισιτηρίων, έλεγχο εισιτηρίων, τουαλέτες, βεστιάριο κτλ, ενώ μένει περισσότερος χρόνος για τη θέαση των μνημείων και ερωτήσεις. Με λίγα λόγια, μικρότερο γκρουπ, καλύτερη ποιότητα.

Αρνητικές επιπτώσεις

Όμως, λιγότερα άτομα σημαίνει λιγότερα έσοδα, από τα οποία όμως θα πρέπει να πληρωθούν οδηγοί, ξεναγοί, τα έξοδα του γραφείου και πολλά άλλα. Με τις παρούσες συνθήκες, η διοργάνωση τουρ με τόσο μικρές ομάδες θα είναι οικονομικά ασύμφορη έως και αδύνατη. 

Ίσως κάποια τουριστικά πρακτορεία αντέξουν τη διοργάνωση επισκέψεων με γκρουπ των 8 έως και 15 ατόμων. Άλλα θα κλείσουν. Άλλα θ’ αυξήσουν τις τιμές. 

Τι γίνεται όμως με τις οργανωμένες εκδρομές με ομάδες 20 και παραπάνω ατόμων; Οι ημερομηνίες και το κόστος τις εκδρομής είναι καθορισμένο, καθώς και οι αντίστοιχες υπηρεσίες. Πώς θα μπορέσουν να δουν τα αξιοθέατα με τα νέα μέτρα; 

Λύσεις που δεν εξυπηρετούν

Το γκρουπ θα πρέπει να «σπάσει» σε μικρότερες ομάδες που, είτε θα ξεναγηθούν από διαφορετικούς ξεναγούς, είτε από τον ίδιο, αλλά διαδοχικά. Και οι δύο λύσεις έχουν τα προβλήματά τους, που δεν είναι μόνο το κόστος. 

Αρχικά, οι ξεναγοί δεν είναι κασέτες – καθένας έχει την προσωπικότητα του, τον τρόπο που παρουσιάζει τις γνώσεις του και, το σημαντικότερο, την προσωπική επαφή που κτίζει με τον επισκέπτη. Ο επισκέπτης που ξεναγείται από διαφορετικούς ανθρώπους σε κάθε χώρο, χάνει την αίσθηση της συνέχειας, ενώ κινδυνεύει να ακούσει πράγματα που έχουν ήδη ειπωθεί. 

Αν όμως η ομάδα διαιρεθεί σε μικρότερες και η ξενάγηση γίνει από έναν ξεναγό, αλλά διαδοχικά, μια επίσκεψη που κανονικά θα διαρκούσε μιάμιση ως δύο ώρες, τώρα θα κρατά  6 ώρες. Όχι μόνο πέφτει κάθετα η ποιότητα της εμπειρίας του επισκέπτη (που θα πρέπει να περιμένει τόσες ώρες) αλλά ανατρέπεται όλος ο προγραμματισμός της εκδρομής, συμπεριλαμβανομένων εστιατορίων, επισκέψεων σε άλλους χώρους και ελεύθερου χρόνου. Μεγάλο όμως μέρος της ελληνικής οικονομίας βασίζεται σε υπηρεσίες που θα παρασχεθούν σε αυτόν ακριβώς τον ελεύθερο χρόνο.

Σε χώρους που διαθέτουν μουσείο (αρχαία Αγορά, Ολυμπία, Δελφοί κτλ) η κατάσταση θα είναι ακόμα πιο προβληματική. Μια ομάδα 15 ατόμων θα μπορεί να επισκεφθεί τον χώρο, αλλά για να δει το μουσείο του, θα πρέπει να διαιρεθεί σε δύο ομάδες των 8.

Οι αποστάσεις

Η τήρηση αποστάσεων είναι σημαντικό για την προστασία της υγείας, αλλά τα προβλήματα που δημιουργεί είναι τεράστια. Υπολόγισα πως σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο, 15 άτομα με τον ξεναγό τους καταλαμβάνουν χώρο από 38 ως 57 τετραγωνικά, ανάλογα με την διάταξη.

Ίσως αυτό να είναι εφικτό στους περισσότερους χώρους, αλλά το πρόβλημα δεν είναι τόσο η έκταση, όσο τα αξιοθέατα. Είναι λογικό πως π.χ. στην Ακρόπολη όλοι θέλουν να σταθούν μπροστά στον Παρθενώνα, όχι στη μέση του πουθενά. Επίσης, όλοι αναζητούν τα λίγα μέρη που προσφέρουν σκιά. Γι αυτό θα ήταν καλό να έχουν οριστεί συγκεκριμένα σημεία, κατάλληλα για κάθε χώρο ή μνημείο, όπου θα μπορούν να διατάσσονται ξεναγούμενοι διαφορετικών ομάδων, σε ασφαλή απόσταση μεταξύ τους. 

Το πρόβλημα εδώ δεν είναι τα οργανωμένα γκρουπ, τα οποία συνήθως ακολουθούν τους ξεναγούς τους, που όντας ενήμεροι για τους κανόνες καθοδηγούν τους ξεναγούμενους ανάλογα. Το πρόβλημα είναι οι ασυνόδευτοι επισκέπτες, που συχνά εισέρχονται κατά ομάδες (οικογένειες ή παρέες). Μέχρι σήμερα, έχοντας άγνοια των κανόνων του εκάστοτε χώρου και χωρίς κάποια καθοδήγηση, συχνά χώνονταν ανάμεσα σε ομάδες που ξεναγούνταν ή παραβίαζαν όρια και φράχτες, αναγκάζοντας συχνά τους φύλακες να παρεμβαίνουν. Τώρα, τα προβλήματα που μπορούν να δημιουργήσουν είναι απείρως περισσότερα αλλά και σοβαρότερα, γι αυτό θα ήταν καλό να υπάρχει σαφής σήμανση και αυξημένο προσωπικό για την επίβλεψή τους.

Κλειστοί χώροι

Στην περίπτωση των μουσείων τα πράγματα είναι  ακόμα πιο δύσκολα, καθώς 8 άτομα με τον ξεναγό τους, καταλαμβάνουν χώρο τουλάχιστον 55 τετραγωνικών, αν τηρούν μεταξύ τους την απόσταση των 2 μέτρων. Υπό αυτές τις συνθήκες, κάθε ξενάγηση σε μουσείο θα γίνει εξαιρετικά δύσκολη.

Πρώτον, ελάχιστες αίθουσες διαθέτουν επαρκή χώρο για να διαταχθεί ένα γκρουπ με τέτοιο τρόπο, ώστε όλοι να βλέπουν τα εκθέματα που περιγράφει ο ξεναγός. Φέρνω ως παράδειγμα τη Στοά του Αττάλου στην Αρχαία Αγορά, όπου ο χώρος μεταξύ των προθηκών είναι τόσο στενός, που η επίσκεψη ήταν προβληματική ακόμα και τις παλιές καλές μέρες. 

Σε πιο ευρύχωρα μουσεία, μια ομάδα 8 ατόμων θα γεμίζει μια ολόκληρη αίθουσα, δημιουργώντας πρόβλημα στη ροή των άλλων επισκεπτών. Π.χ., το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ανακοίνωσε πως επιτρέπει την παρουσία μόνο 10 ατόμων ανά αίθουσα, που σημαίνει πως ένα γκρουπ με έναν ξεναγό θα καταλάβει όλο τον διαθέσιμο χώρο. Οι ξεναγήσεις θα πρέπει να γίνονται βιαστικά, για να εκκενώνεται η αίθουσα για τους επόμενους.

Η γραμμική διέλευση

Έχω ακούσει να προτείνεται ως λύση οι επισκέπτες να διέρχονται από τα μουσεία ο ένας πίσω από τον άλλο, όπως έχει συμβεί σε εξαιρετικά πολυσύχναστες εκθέσεις. Σε μια τέτοια περίπτωση, η ξενάγηση είναι αδύνατη, γιατί όταν ο πρώτος ξεναγούμενος είναι μπροστά στο έκθεμα, ο τελευταίος θα είναι είκοσι μέτρα μακρύτερα (στα 2 μ απόσταση, προσθέτω και 0,5 μ για το πλάτος κάθε σώματος). Επιπλέον, ο χρόνος που θα μπορεί να περάσει κάθε επισκέπτης μπροστά σε ένα έκθεμα θα είναι όχι μόνο ετεροκαθοριζόμενος αλλά και εξαιρετικά περιορισμένος. Ασφαλώς, το αποτέλεσμα θα είναι αρνητικό για τους επισκέπτες, που δεν θα απολαμβάνουν τα εκθέματα και την ιστορία τους με τον τρόπο που τους αξίζει.

Η ποιότητα μιας τέτοιας εμπειρίας θα είναι τόσο χαμηλή που θα αφήνει δυσάρεστες εντυπώσεις όχι μόνο για το μουσείο, αλλά και για την χώρα μας.

Ομοιογενείς και μη ομάδες

Ας αναφερθούμε σε οικογένειες, ζευγάρια ή ομάδες οργανωμένου τουρισμού. Οι οικογένειες και τα ζευγάρια ζουν μαζί σε καθημερινή επαφή. Τα μέλη ενός οργανωμένου γκρουπ μένουν στο ίδιο ξενοδοχείο, τρώνε μαζί κάθε μέρα και επιβαίνουν στο ίδιο λεωφορείο για πολλές ώρες. Οι άνθρωποι αυτοί, άσχετα από τον αριθμό τους, συνιστούν ομοιογενείς ομάδες, τα μέλη των οποίων έχουν πιθανότατα ανταλλάξει ήδη μικροοργανισμούς μεταξύ τους. Η υποχρέωση να τηρούν μεταξύ τους αποστάσεις δεν τους προσφέρει καμία προστασία,  πέρα από αυτή που λαμβάνουν οι ίδιοι, αν φορούν διαρκώς μάσκα. Επιπλέον, η αραίωσή τους, αυξάνει τον κίνδυνο διασποράς παθογόνων στο προσωπικό του μουσείου και τους άλλους επισκέπτες.

Αντίστροφα, υπάρχουν προγράμματα οργανωμένων επισκέψεων στα οποία συμμετέχουν άτομα διαφορετικής προέλευσης. Σε αυτήν την περίπτωση η τήρηση των αποστάσεων μπορεί να είναι χρήσιμη και λογική, μολονότι δεν παύει να προκαλεί τις δυσχέρειες που ήδη περιέγραψα.

Ο περιορισμός του μεγέθους των ομάδων που θα συμμετέχουν σε μια ξενάγηση (σε αρχαιολογικό χώρο ή μουσείο) δεν εξασφαλίζει απαραίτητα την ασφάλεια των ίδιων ή των γύρω τους. Παράλληλα, προκαλεί σημαντικά προβλήματα στην εκτέλεση των προγραμμάτων, επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο την ήδη δύσκολη κατάσταση για τις ελληνικές τουριστικές επιχειρήσεις. Είναι μάλιστα πιθανό να αποτρέψει την επίσκεψη οργανωμένων ομάδων σε μουσεία και χώρους. Θα έπρεπε ίσως το ΥΠΠΟ να εξετάσει την πιθανότητα των εξαιρέσεων, ανάλογα με την περίπτωση.

Χωρητικότητα και αναμονή

Ένα επίσης σημαντικό πρόβλημα είναι η χωρητικότητα μουσείων και αρχαιολογικών χώρων. Μολονότι έχει υπολογιστεί ο συνολικός αριθμός των επισκεπτών που θα μπορούν να βρίσκονται σε κάθε χώρο με βάση τα τετραγωνικά του, προς το παρόν δεν φαίνεται να έχει γίνει κάποια πρόβλεψη για τον ρυθμό με τον οποίο θα γίνεται η είσοδος και η έξοδος τους. 

Στην Ακρόπολη, με βάση τις διαστάσεις της, επιτρέπονται μόνο 2.200 άτομα. Μόλις συμπληρωθεί αυτός ο αριθμός, οι πύλες θα κλείνουν για να ξανανοίξουν μόλις εξέλθει ικανός αριθμός επισκεπτών. Πώς όμως θα γίνεται η καταμέτρηση των επισκεπτών σ’ έναν χώρο που δεν έχει μόνο μία είσοδο/έξοδο; Αυτό δεν έχει γίνει ακόμη σαφές και ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα αν, μετά την 1η Ιουλίου παρουσιαστεί σημαντικός αριθμός αφίξεων, όπως αναμένεται. Επίσης, δεν έχει οριστεί χρονικό όριο παραμονής στον χώρο, πράγμα που επίσης ενδέχεται να έχει δυσμενή αντίκτυπο.

Πώς μπορεί να προγραμματίσει κάποιος μια σειρά επισκέψεων μέσα στη μέρα, όταν δεν γνωρίζει πόσο χρόνο θα διαρκέσει η κάθε μια; Πόση ώρα θα χρειαστεί να περιμένει μια ομάδα έξω από κάθε χώρο; Ένα τέταρτο; Μισή ώρα; Μία; Μήπως περισσότερο; 

Ο χρόνος είναι χρήμα

Το πρόβλημα είναι ο χρόνος. Εφόσον ο χώρος είναι περιορισμένος, αλλά η ζήτηση μεγάλη, πρέπει να υπάρχει ρύθμιση της ροής. Το ζητούμενο είναι να διασφαλιστεί ικανός χρόνος ώστε όλοι να απολαύσουν τα αξιοθέατα, χωρίς περιττή ταλαιπωρία. Και είναι σίγουρα ταλαιπωρία η αναμονή για πολλή ώρα στον ήλιο, ενώ σίγουρα μειώνει την ικανοποίηση του επισκέπτη το να χάνει ώρες σε μια ουρά, όπως γινόταν ως σήμερα. 

Επίσης, λόγω της δαπάνης χρόνου, μειώνονται τα έσοδα για το υπουργείο, καθώς μειώνονται οι χώροι που προλαβαίνει να επισκεφθεί κάθε άνθρωπος, αλλά και τα έσοδα για την οικονομία γενικότερα, εφόσον μειώνεται ο ελεύθερος χρόνος κάθε επισκέπτη, στον οποίο θα μπορούσε να καταναλώσει άλλα προϊόντα ή υπηρεσίες.

Ραντεβού

Υπάρχει τρόπος να εξασφαλιστεί τόσο η απρόσκοπτη εκτέλεση των οργανωμένων επισκέψεων όσο και η δημόσια υγεία; Πιστεύω ότι υπάρχει. Το μέτρο λέγεται time slot (χρονική θυρίδα) και εφαρμόζεται σε πολλά μουσεία και χώρους του εξωτερικού, με άριστα αποτελέσματα. 

Η λογική είναι πως, αντί να δαπανεί ένα μεγάλο μέρος της επίσκεψής του περιμένοντας, ο επισκέπτης κλείνει ραντεβού συγκεκριμένη ώρα για κάθε χώρο, γλιτώνοντας χρόνο και μεγιστοποιώντας τον αριθμό των αξιοθέατων που μπορεί να δει ανά μέρα.

Κάθε μουσείο ή χώρος υπολογίζει τους επισκέπτες που χωρά και το χρόνο που απαιτείται για μια μέση επίσκεψη. Με βάση αυτά τα δεδομένα, πουλά τα αντίστοιχα εισιτήρια για κάθε χρονική θυρίδα. Π.χ. αν ένα μουσείο χωρά 100 επισκέπτες και ο μέσος χρόνος επίσκεψης είναι μία ώρα, θα πουλήσει 100 εισιτήρια για το διάστημα 9-10 πμ. Ανάλογα με το είδος της προσέλευσης, θα προβλέπονται τα κατάλληλα ποσοστά για γκρουπ και μεμονωμένους επισκέπτες. Γνωρίζοντας πότε υπάρχει ελεύθερη «χρονική θυρίδα» επιτρέπει στον επισκέπτη (ή το γραφείο που οργανώνει την εκδρομή) να οργανώσει το χρόνο του ανάλογα, προγραμματίζοντας επισκέψεις σε άλλους χώρους ή κάτι άλλο, όπως π.χ. μπάνιο στην παραλία.

Ροή

Επίσης, για να διασφαλιστεί η καλύτερη εμπειρία εντός του χώρου, μπορεί να γίνει υπολογισμός του χρόνου που απαιτείται για τη θέαση κάθε μνημείου ή εκθέματος. Έτσι, μπορούν να οριστούν σημεία στάσης και να οριστεί ο χρόνος που θα μπορεί να μείνει κάποιος στο καθένα.  Καθώς οι επισκέπτες θα έχουν  δεδομένο χρόνο με βάση το ραντεβού τους, οι ξεναγοί θα επιφορτίζονται με τη ροή των δικών τους γκρουπ, απελευθερώνοντας το προσωπικό για να ελέγχει την ομαλή ροή των υπόλοιπων επισκεπτών. 

Αν μελετηθούν σωστά, τέτοιες ρυθμίσεις μπορούν να εξασφαλίσουν την καλύτερη δυνατή εμπειρία για τους επισκέπτες όπου υπάρχουν περιορισμοί χώρου και χρόνου (πράγμα που ισχύει για όλους τους χώρους σήμερα). 

Η μελέτη και η οργάνωση μπορούν να διασφαλίσουν τη δυνατότητα να γίνονται επισκέψεις από μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών, χωρίς να παραβιάζονται οι κανόνες υγιεινής. Παράλληλα, οι φύλακες θα ελέγχουν πιο εύκολα την ροή των επισκεπτών, ενώ οι ίδιοι οι επισκέπτες θα απολαμβάνουν την καλύτερη δυνατή εμπειρία από την επίσκεψη τους.

Η εφαρμογή του μέτρου δεν είναι αδύνατη, καθώς υπάρχει ήδη η εμπειρία σε πολλά άλλα μουσεία και χώρους του εξωτερικού. Στην Ελλάδα, το Μουσείο Ακρόπολης εφαρμόζει το σύστημα των ραντεβού από χρόνια, ενώ σήμερα, σε πολλές υπηρεσίες του δημοσίου, οι συνδιαλλαγές με τους πολίτες γίνονται πλέον κατόπιν ραντεβού. 

Από την άλλη, σήμερα οι αριθμοί των επισκεπτών είναι τόσο μικροί, που το ΥΠΠΟ και οι χώροι που εποπτεύει θα έχουν άφθονο χρόνο για να προετοιμάσουν τους μηχανισμούς και τα πρωτόκολλα και να ελέγξουν την εφαρμογή τους πριν την επιστροφή στην ομαλότητα.

Η εισαγωγή των χρονικών θυρίδων θα μπορούσε να είναι ευεργετική και για την περίοδο μετά την πανδημία. Η παρούσα συγκυρία, δίνει σε όλους μια μοναδική ευκαιρία να δοκιμάσουμε την εφαρμογή του μέτρου τώρα που δεν υπάρχει μεγάλος όγκος επισκεπτών, ιδιαίτερα οι χιλιάδες αφίξεων από τις κρουαζιέρες.

Το πρόβλημα δεν είναι το φάρμακο, είναι η χορήγηση

Δυστυχώς, η αυτούσια μεταφορά των οδηγιών του ΕΟΔΥ, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες των χώρων και των μουσείων αλλά και οι παράμετροι των οργανωμένων επισκέψεων και του τουρισμού εν γένει, μοιραία θα οδηγήσει σε αδιέξοδα και δυσάρεστες εμπειρίες για τους επισκέπτες. Η εφαρμογή τους δε, χωρίς τη δημιουργία νέων διαδικασιών που θα συμβάλουν στην εξομάλυνση μιας δύσκολης κατάστασης και τη διευκόλυνση των επισκεπτών θα έχει επιπτώσεις σε πολλούς τομείς πέρα από τους χώρους και τα μουσεία του ΥΠΠΟ. 

Τα υπουργεία πολιτισμού και τουρισμού δεν φαίνεται να συνεργάζονται για να μειώσουν τις δυσάρεστες επιπτώσεις της πανδημίας. Αντίθετα, φαίνεται να μην συναισθάνονται ότι απαιτείται δράση και καινοτόμες λύσεις ώστε να αντιμετωπιστεί με επιτυχία η παρούσα κατάσταση. Φαίνεται να μην κατανοούν πως δαπανώντας λίγη προσπάθεια για την ικανοποίηση των επισκεπτών τους, θα δημιουργήσουν μια αλυσσιδωτή αντίδραση η οποία θα έχει θετικές επιπτώσεις στον ελληνικό τουρισμό αλλά και την οικονομία της χώρας γενικότερα.

Η συμβολή των επαγγελματιών

Από όσο γνωρίζω, πριν την ανακοίνωση των νέων μέτρων δεν ζητήθηκε η συμβολή των επαγγελματιών της τουριστικής βιομηχανίας. Ωστόσο, τόσο οι ξεναγοί όσο και οι τουριστικοί πράκτορες έχουν πολύτιμη και άμεση εμπειρία που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού, με γνώμονα την τήρηση των μέτρων ασφαλείας παρέχοντας ταυτόχρονα την καλύτερη δυνατή εμπειρία για τον επισκέπτη. Είμαι βέβαιος πως ευχαρίστως θα πρόσφεραν κάθε δυνατή βοήθεια, έτσι ώστε όλοι μαζί να ξεπεράσουμε αυτή τη δύσκολη συγκυρία και να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο για το μέλλον.

Σχεδιάζοντας για το μέλλον

Η ελληνική τουριστική βιομηχανία έχει δεχτεί ισχυρό πλήγμα. Και μπορεί τα ξενοδοχεία να ανοίξουν ξανά και  τα εστιατόρια να ξαναβγάλουν τραπέζια έξω, αλλά τώρα είναι η στιγμή να κοιτάξουμε στο μέλλον και να κάνουμε τη χώρα μας έναν όσο το δυνατόν ελκυστικότερο προορισμό. Ο ελληνικός τουρισμός δεν είναι μόνο ήλιος, θάλασσα και ταβέρνα. Οι αρχαιολογικοί χώροι, τα μουσεία και οι υπηρεσίες ξενάγησης στον πολιτισμό της χώρας είναι αυτό που διαφοροποιεί το δικό μας τουριστικό προϊόν από πολλές άλλες ηλιόλουστες ακτές. 

Τα νέα μέτρα μπορεί να επιδεινώσουν τις συνθήκες στον τουρισμό σε μια ήδη δύσκολη συγκυρία, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη καθίζηση των εσόδων και καθιστώντας μουσεία, χώρους και τουριστικά γραφεία μη βιώσιμα. Ωστόσο, με σωστή μελέτη και προσεκτικό σχεδιασμό, τα μουσεία και οι χώροι μπορούν να γίνουν πόλος έλξης και να συμβάλουν στην σταδιακή ανάκαμψη της βαριάς βιομηχανίας της χώρας. Μπορούν επίσης να δώσουν το έναυσμα για μια αναδιοργάνωση των υπηρεσιών που προσφέρουμε, βελτιώνοντας το τουριστικό μας προϊόν στο μέλλον.