Υγειονομικά ασφαλής προορισμός η Κρήτη- Το προφίλ των τουριστών που επισκέφτηκαν την Δυτική Κρήτη το 2020

Υγειονομικά ασφαλής αξιολογείται η Δυτική Κρήτη από τους τουρίστες που επισκέφτηκαν την περιοχή το 2020, σύμφωνα με την έρευνα που υλοποιήθηκε από το Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης και συντονίστηκε από το τμήμα Οικονομίας & Διοίκησης του ΜΑΙΧ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, μέλη του Πανεπιστημίου Κρήτης, την Α.Σ.Τ.Ε.Κ., την Περιφέρεια Κρήτης και το Δήμο Χανίων. Στο Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης, το οποίο λειτουργεί εδώ και μια δεκαετία με πρωτοβουλία της Ένωσης Ξενοδόχων Χανίων, συμμετέχει επίσης  το Οικονομικό Επιμελητήριο Δυτ. Κρήτης και το Επιμελητήριο Χανίων.

Σχετικά με την υγειονομική ασφάλεια του προορισμού, ένας στους τέσσερις αλλοδαπούς τουρίστες δήλωσε σε απόλυτο βαθμό ότι θα επισκεπτόταν την Κρήτη, ανεξαρτήτως κρουσμάτων COVID-19, ενώ περίπου ένας στους πέντε από τους αλλοδαπούς επισκέπτες επέλεξε αποκλειστικά την Κρήτη επειδή καταγράφει πολύ χαμηλό αριθμό κρουσμάτων. Συνολικά, η μέση βαθμολογία σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10 αναφορικά με την πρόθεση επισκεψιμότητας στην Κρήτη είναι κάπου στη μέση, γεγονός που υποδεικνύει ότι οι αλλοδαποί επισκέπτες ναι μεν έχουν εκ των προτέρων αποφασίσει για τον τελικό τους προορισμό, αλλά λαμβάνουν και σοβαρά υπόψη τους και τον χαμηλό αριθμό των κρουσμάτων COVID-19 στην περιοχή.

Αναφορικά με την τήρηση των υγειονομικών μέτρων, περίπου δύο στους τρεις αλλοδαπούς επισκέπτες δηλώνουν ικανοποιημένοι από τα αντίστοιχα μέτρα που εφαρμόστηκαν στους χώρους εστίασης, ενώ πάνω από οκτώ στους δέκα αλλοδαπούς τουρίστες έμειναν ικανοποιημένοι από την τήρηση των υγειονομικών πρωτοκόλλων που εφαρμόστηκαν στους χώρους φιλοξενίας, αναδεικνύοντας την περιοχή της Δυτικής Κρήτης ως ένα ασφαλή υγειονομικό προορισμό και ως πόλο έλξης για περισσότερους τουρίστες την ερχόμενη τουριστική περίοδο.

Τα υπόλοιπα συμπεράσματα της έρευνας

Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Χανίων

Οι αφίξεις επισκεπτών στο αεροδρόμιο Χανίων το 2020 κατέγραψαν κατακόρυφη μείωση της τάξεως του 82% σε σχέση με το 2019. Με βάση τα στοιχεία της Fraport-Greece πέρυσι υπήρξαν στο αεροδρόμιο Χανίων μόλις 200 χιλιάδες αφίξεις, αριθμός που αποτελεί ιστορικό χαμηλό τουλάχιστον κατά τα τελευταία 25 έτη.

Η μείωση αυτή καταγράφεται από όλες ανεξαιρέτως τις εθνικότητες που επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη, με τη σημαντικότερη πτώση να παρουσιάζουν οι Σκανδιναβοί όπως είναι οι Νορβηγοί, Φινλανδοί, Σουηδοί και Δανοί με ποσοστό 92%, ενώ το ποσοστό μείωσης των μη Σκανδιναβών διαμορφώνεται στο επίσης υψηλό ποσοστό της τάξεως του 74%.

Αν αναλογιστούμε ότι τα τελευταία χρόνια οι αφίξεις αλλοδαπών τουριστών αποτελούνταν κατά το ήμισυ από Σκανδιναβούς και κατά το άλλο ήμισυ από μη Σκανδιναβούς, η καθολική αυτή πτώση οφείλεται ουσιαστικά και από τα δύο γκρουπ εθνικοτήτων με περισσότερο όμως να επηρεάζεται από τις λιγοστές αφίξεις των Σκανδιναβών, οι οποίες έφτασαν μόλις τις 42 χιλιάδες

Σχετικά με τα ποσοστά αφίξεων των αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Χανίων για το έτος 2020, παρατηρείται ότι αλλάζει το μίγμα των εθνικοτήτων, αφού μόλις ένας στους πέντε αλλοδαπούς επισκέπτες είναι Σκανδιναβός, ενώ οι μισοί αλλοδαποί τουρίστες προέρχονται από μόλις τρία μη Σκανδιναβικά κράτη όπως είναι η Μ.Βρετανία, Πολωνία και Γερμανία, με τους Βρετανούς να συνεχίζουν να παραμένουν στην πρώτη θέση, όπως και την προηγούμενη περίοδο, με ποσοστό 20%, ενώ Γερμανοί και Πολωνοί καταλαμβάνουν τη δεύτερη και τρίτη θέση επί των συνολικών αφίξεων με ποσοστά 15% και 14,5%, αντίστοιχα. Αξιοσημείωτα είναι τα ποσοστά των Σκανδιναβών και συγκεκριμένα Νορβηγών και Φινλανδών που συγκεντρώνουν μόλις 2% έκαστος και Σουηδών με 3%, οπισθοχωρώντας προς τις τελευταίες θέσεις επί των συνολικών αφίξεων, όταν τα προηγούμενα έτη ήταν από τις κύριες εθνικότητες που επισκεπτόντουσαν τη Δυτική Κρήτη. Εξαίρεση αποτελούν οι Δανοί, οι οποίοι παραμένουν στην τέταρτη θέση επί των συνολικών αφίξεων με ποσοστό 14%.

Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Ηρακλείου

Αναφορικά με τις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Ηρακλείου και με βάση τα στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας Ηρακλείου, για τo έτος 2020, σημειώνονται μόλις 900 χιλ. αφίξεις, καταγράφοντας μία εξίσου μεγάλη μείωση της τάξεως του 73% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, αριθμός που αποτελεί επίσης ιστορικό χαμηλό τουλάχιστον κατά τα τελευταία 25 έτη.

Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στους Γερμανούς, Βρετανούς, Γάλλους και Ρώσους, οι οποίοι αποτελούν τα δύο τρίτα επί των συνολικών αφίξεων, σημειώνοντας μείωση κατά 70%.

Η διαφορά όμως είναι ότι για το έτος 2020, οι Ρώσοι παρουσίασαν μηδαμινές αφίξεις, ενώ οι Γερμανοί, οι οποίοι σημείωσαν τη μικρότερη μείωση με 55%, αύξησαν το ποσοστό τους επί των συνολικών αφίξεων παραμένοντας στην πρώτη θέση με ποσοστό ίσο με 45% και ακολουθούν Γάλλοι και Βρετανοί με ποσοστά 11% και 10,8%, αντίστοιχα. Γάλλοι, οι οποίοι ξεπέρασαν σε αφίξεις τους Βρετανούς, καταλαμβάνοντας για πρώτη φορά τη δεύτερη θέση επί των συνολικών αφίξεων για τα τελευταία τουλάχιστον 11 έτη.

Σχετικά με τις υπόλοιπες εθνότητες, σημαντικό στοιχείο είναι η τεράστια μείωση των Ισραηλινών κατά 95%, οι οποίοι την περυσινή περίοδο καταλάμβαναν την έκτη θέση επί των συνολικών αφίξεων. Γεγονός εξίσου ανησυχητικό αν αναλογιστούμε ότι τόσο οι Ισραηλινοί όσο και οι Ρώσοι τουρίστες είναι υψηλού εισοδηματικού προφίλ. Οι Πολωνοί είναι αυτοί που καταγράφουν από τις μικρότερες μειώσεις, σκαρφαλώνοντας για πρώτη φορά στην τέταρτη θέση επί των συνολικών αφίξεων.

Προφίλ αλλοδαπού τουρίστα

Σε σχέση με το προφίλ του αλλοδαπού τουρίστα, ο οποίος προτίμησε να κάνει διακοπές στην περιοχή της Δυτικής Κρήτης το 2020, δεν παρουσιάζονται διαφορές μεταξύ του αριθμού ανδρών και γυναικών, ενώ παρατηρείται μια αύξηση τουριστών νεαρής ηλικίας έως 34 ετών, αύξηση ιδιωτικών υπαλλήλων και φοιτητών, οι οποίοι προτιμάνε διακοπές με το/τη σύντροφο ή με φιλικές παρέες. Όσον αφορά την περιοχή διαμονής στο Νομό Χανίων, πρώτη επιλογή φέτος φαίνεται να είναι η Πόλη των Χανίων με πάνω από έναν στους τέσσερις να την επιλέγει, όταν πέρυσι μόλις ένας στους πέντε διέμεινε εκεί. Επίσης, σημαντική αύξηση παρουσιάζει η περιοχή της Κισσάμου, ενώ μικρές αυξήσεις παρατηρούνται και στις υπόλοιπες περιοχές της ενδοχώρας. Αντίθετα, μεγάλη πτώση παρουσιάζουν οι τουριστικές περιοχές της Αγίας Μαρίνας και του Πλατανιά με ποσοστό προτίμησης 15% για την κάθε περιοχή, όταν πέρυσι σχεδόν ένας στους τέσσερις είχε διαμείνει στην περιοχή του Πλατανιά και περίπου ένας στους πέντε στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας. Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στη μη λειτουργία ή λειτουργία μικρής χρονικής διάρκειας πολλών ξενοδοχειακών καταλυμάτων, λόγω της πανδημίας.

Οι ημέρες παραμονής των αλλοδαπών τουριστών είναι ίδιες με αυτές της προηγούμενης χρονιάς, πραγματοποιώντας κατά μέσο όρο περίπου 9 διανυκτερεύσεις. Λίγο λιγότεροι από τους μισούς αλλοδαπούς επισκέπτες έχουν ξαναεπισκεφθεί την περιοχή της Δυτικής Κρήτης, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των τουριστών προτίμησαν να οργανώσουν τις διακοπές μόνοι τους, με ποσοστό κοντά στο 70%, τη στιγμή που πέρυσι μόλις τέσσερις στους δέκα αλλοδαπούς επισκέπτες προέβησαν μόνοι τους στην οργάνωση των διακοπών τους, χρησιμοποιώντας τα ταξιδιωτικά γραφεία ακόμα λιγότερο το 2020.

Αύξηση στις ενοικιαζόμενες βίλες

Σχετικά με τον τύπο καταλύματος που επέλεξαν οι αλλοδαποί τουρίστες παρατηρήθηκε πολύ μεγάλη μείωση των επισκεπτών που διέμειναν σε ξενοδοχεία, αφού μόνο οι μισοί αλλοδαποί επισκέπτες τα προτίμησαν, όταν την προηγούμενη χρονιά δύο στους τρεις είχαν επιλέξει τα ξενοδοχεία ως τύπο καταλύματος για τη διαμονή τους. Αντίθετα, μεγάλη αύξηση παρουσίασαν οι ενοικιαζόμενες βίλες φτάνοντας το 15% των προτιμήσεων, όταν την προηγούμενη περίοδο μόλις το 7% τις επέλεξε. Ικανοποιητικές αυξήσεις σημειώθηκαν και στα ενοικιαζόμενα δωμάτια/διαμερίσματα αλλά και σε ιδιόκτητα σπίτια, διαμορφώνοντας το ποσοστό των προτιμήσεων στο 27% και 5%, αντίστοιχα, για τον κάθε τύπο καταλύματος.

Πολύ μικρές μεταβολές παρατηρήθηκαν στα ποσοστά προτίμησης των ξενοδοχείων με βάση την κατηγορία αστεριών. Πρώτη επιλογή για τους αλλοδαπούς επισκέπτες είναι τα 4άστερα ξενοδοχεία με ποσοστό προτίμησης στο 37%, ακολουθούν τα 3στερα ξενοδοχεία με έναν στους τρεις τουρίστες να τα επιλέγει και έπονται τα 5άστερα ξενοδοχεία με σχεδόν έναν στους τέσσερις αλλοδαπούς επισκέπτες να διαμένει σε αυτά.

Αναφορικά με τα πακέτα διατροφής, το λεγόμενο πακέτο “all inclusive” σημείωσε αύξηση αφού προτιμήθηκε από σχεδόν τρεις στους δέκα αλλοδαπούς τουρίστες, όταν την προηγούμενη χρονιά περίπου ένας στους τέσσερις έκανε χρήση αυτού του πακέτου. Επίσης, αύξηση κατέγραψε και το πακέτο με πρωινό, αφού προτιμήθηκε σχεδόν από έναν στους τέσσερις αλλοδαπούς επισκέπτες, όταν πέρυσι περίπου ένας στους πέντε το είχε επιλέξει. Περίπου ίδια παραμένουν τα ποσοστά σχετικά με τους αλλοδαπούς τουρίστες που προτίμησαν πακέτο ημιδιατροφής, ενώ μεγάλη μείωση είχαν τα ποσοστά εκείνων που δεν προτίμησαν κανένα πακέτο πέφτοντας στο 28% έναντι του αντίστοιχου 37% για το 2019.

Παρατηρείται λοιπόν, ότι υπάρχει αλλαγή στο προφίλ του αλλοδαπού τουρίστα που διαμένει στη Δυτική Κρήτη και αυτό οφείλεται κυρίως στην αλλαγή του μίγματος των εθνικοτήτων, μιας και μόλις ένας στους πέντε επί του συνολικού αριθμού των αλλοδαπών τουριστών που προτιμάει το αεροδρόμιο Χανίων ως τελικό προορισμό, προέρχεται από Σκανδιναβικές Χώρες, όταν τα επτά προηγούμενα έτη τα ποσοστά μεταξύ Σκανδιναβών και μη Σκανδιναβών ήταν ισόποσα.  

Σχετικά με τη χρήση μέσων μεταφοράς, όπως είναι τα ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα, λεωφορεία (τουριστικά και μη), ταξί και ποδήλατα, παρατηρείται ότι οι αλλοδαποί τουρίστες τα χρησιμοποίησαν εμφανώς λιγότερες φορές σε σχέση με την περυσινή χρονιά.

Ποιες περιοχές επισκέφτηκαν

Όσον αφορά τις επισκέψεις τους σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς, η αύξηση των ποσοστών των τουριστών που επισκέφθηκαν γνωστές παραλίες του Νομού Χανίων, τις καθιστά πρώτες σε προτίμηση και επισκεψιμότητα για το 2020. Την πρωτιά έχει η παραλία του Ελαφονησίου, όπου περίπου ένας στους τρεις τουρίστες την επισκέφθηκαν. Ακολουθούν η παραλία του Μπάλου και των Φαλασάρνων, όπου επίσης καταγράφονται πολύ υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με την προηγούμενη περίοδο. Σχεδόν ένας στους τέσσερις αλλοδαπούς επισκέπτες προτίμησαν επισκέψεις σε μοναστήρια και εκκλησίες, ποσοστό όμως χαμηλότερο από την προηγούμενη χρονιά, όπου ένας στους τρεις τα είχαν επισκεφθεί. Αναφορικά με τα μουσεία, παρατηρήθηκε επίσης μείωση στις επισκέψεις αλλοδαπών τουριστών, αφού μόλις το 15% των επισκεπτών τα προτίμησαν, όταν το προηγούμενο έτος, ένας στους πέντε αλλοδαπούς επισκέπτες τα είχε επισκεφθεί. Ελαφρώς αυξημένο είναι το ποσοστό αυτών που επισκέφθηκαν το φαράγγι της Σαμαριάς, ενώ αντίθετα ελαφρώς μειωμένα είναι τα ποσοστά των τουριστών που επισκέφθηκαν αρχαιολογικούς χώρους, όπως της Κνωσού, Φαιστού, Αρχαία Απτέρας και Ελεύθερνας. Φαίνεται λοιπόν, ότι οι  αλλοδαποί τουρίστες, προτίμησαν να περιορίσουν τις εξορμήσεις σε τουριστικούς προορισμούς και αξιοθέατα, κάνοντας λιγότερη χρήση μεταφορικών μέσων και επιλέγοντας ανοιχτούς προορισμούς, όπως είναι οι παραλίες και όχι κλειστούς χώρους, όπως είναι μουσεία, εκκλησίες/μοναστήρια.

Ποσοστά ικανοποίησης για τις υπηρεσίες

Όσον αφορά τις προσφερόμενες υπηρεσίες, τα ποσοστά ικανοποίησης των αλλοδαπών τουριστών αναφορικά με τη φιλοξενία και τη συμπεριφορά των ντόπιων κατοίκων, τους χώρους φιλοξενίας και εστίασης, την καθαριότητα παραλιών και την αίσθηση ασφάλειας παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα, με ελαφρώς υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Οι υπηρεσίες που χρήζουν κάποιας βελτίωσης είναι η καθαριότητα στον αστικό ιστό των πόλεων καθώς και οι χώροι πράσινου και πάρκων, για τους οποίους οι αλλοδαποί τουρίστες συνεχίζουν να εκφράζουν λιγότερο την ικανοποίηση τους, αλλά με καλύτερα ποσοστά σε σχέση  με πέρυσι.

Αναφορικά με το κυκλοφοριακό και τον οδικό τομέα, η κυκλοφοριακή συμφόρηση καθώς και οι υπηρεσίες ταξί συγκεντρώνουν τα χαμηλότερα ποσοστά δυσαρέσκειας, ενώ οι υποδομές που χρήζουν άμεσης αναβάθμισης, είναι πρωτίστως οι υποδομές που αφορούν τους ποδηλατόδρομους και την οδική ασφάλεια (οδόστρωμα, κλίσεις, στροφές), όπου παρουσιάζονται μεγάλα ποσοστά δυσαρέσκειας, 44% και 36%, αντίστοιχα. Υψηλό ποσοστό δυσαρέσκειας, εμφανίζεται σχετικά με τη διαπλάτυνση των πεζοδρομίων, παρόλο που υπάρχει σημαντική βελτίωση το τελευταίο έτος, αλλά και στην ακρίβεια, συχνότητα και κάλυψη διαδρομών από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, το οποίο είναι κατά πολύ αυξημένο σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Αυτό δικαιολογείται όμως από το χαμηλό αριθμό αφίξεων αλλοδαπών τουριστών, όπως και από τους κανόνες πληρότητας που θα έπρεπε να τηρούν τα ΜΜΜ για την υγειονομική ασφάλεια των επιβατών, γεγονός που δεν επέτρεψε την επαρκή κάλυψη δρομολογίων, καθώς και την τήρηση της ακρίβειας και συχνότητας των ΜΜΜ. Η σήμανση καθώς και οι πινακίδες κατεύθυνσης του οδικού δικτύου χρήζουν επίσης ανάγκη βελτίωσης, όπως και η ύπαρξη περισσότερων θέσεων πάρκινγκ.

Όσον αφορά το σύνολο των δαπανών των αλλοδαπών τουριστών κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, αν εξαιρέσουμε το αεροπορικό κόστος και κόστος καταλύματος, παρατηρείται μια αύξηση των δαπανών που πραγματοποίησαν οι αλλοδαποί τουρίστες που διέμειναν στη Δυτική Κρήτη σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, φτάνοντας να δαπανούν από 700 έως 750 ευρώ ανά ταξίδι, ενώ οι περισσότερες δαπάνες πραγματοποιήθηκαν στους χώρους εστίασης και ακολουθούν οι δαπάνες για μετακινήσεις και οι δαπάνες για αγορά διαφόρων τοπικών προϊόντων.

Οι αγορές τοπικών προϊόντων

Υψηλά ποσοστά παρουσιάζουν φέτος, οι αγορές τοπικών αγροτικών προϊόντων από τους τουρίστες. Πάνω από τους μισούς αλλοδαπούς τουρίστες αγοράζουν ελαιόλαδο και ακολουθούν τα τοπικά τυριά, το κρασί και ο φρέσκος χυμός πορτοκαλιού. Ελαιόλαδο και τοπικά τυριά σημείωσαν τη μεγαλύτερη αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.Το 35% των αλλοδαπών τουριστών αγόρασε μέλι και λαχανικά, ένας στους τρεις επισκέπτες προέβη σε αγορά αρωματικών/φαρμακευτικών φυτών, σχεδόν τρεις στους δέκα τουρίστες αγόρασαν τσικουδιά/ρακί και ένας στους πέντε επισκέπτες προέβη σε αγορά παραδοσιακών αρτοσκευασμάτων, σημειώνοντας σε όλα τα προϊόντα μια ενθαρρυντική αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Τέλος, περίπου ένας στους πέντε αλλοδαπούς τουρίστες αγόρασε ελαιοσάπουνο, ποσοστό όμως χαμηλότερο από το προηγούμενο έτος.

Στοιχεία έρευνας

Η έρευνα και ανάλυση υλοποιήθηκε από το Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης και συντονίστηκε από το τμήμα Οικονομίας & Διοίκησης του ΜΑΙΧ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, μέλη του Πανεπιστημίου Κρήτης, την Α.Σ.Τ.Ε.Κ., την Περιφέρεια Κρήτης και το Δήμο Χανίων. Στο Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης, το οποίο λειτουργεί εδώ και μια δεκαετία με πρωτοβουλία της Ένωσης Ξενοδόχων Χανίων συμμετέχει επίσης,  το Οικονομικό Επιμελητήριο Δυτ. Κρήτης και το Επιμελητήριο Χανίων.

Για την ανάλυση της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο αεροδρόμιο Χανίων (Ι. Δασκαλογιάννης) έχουν συμπεριληφθεί 1600 έγκυρα ερωτηματολόγια για την τουριστική περίοδο του 2020, μεταφρασμένα σε διάφορες γλώσσες, από ερευνητές του ΜΑΙΧ. Η έρευνα αυτή χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης. Για την ομαλή διεξαγωγή της έρευνας υπήρχε συνεχής υποστήριξη από τη Fraport-Greece και το Προσωπικό του Αερολιμένα Χανίων.

Ομάδα συγγραφής και ανάλυσης:

Δρ. Γεώργιος Μπαουράκης, Διευθυντής Μ.Α.Ι.Χ.

Γεώργιος Αγγελάκης, Ερευνητής Τμ. Οικονομίας και Διοίκησης Μ.Α.Ι.Χ., υπ. διδάκτωρ Τμ. Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας, ΕΛΜΕΠΑ

Περικλής Δράκος, ΕΔΙΠ, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Παν/μιο Κρήτης

Καθ. Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Διευθυντής Εργ. Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης

Επ. Καθ. Χρήστος Λεμονάκης, Διευθυντής Εργαστηρίου Διοικητικής Οικονομικής και Συστημάτων Αποφάσεων, Τμ. Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας, ΕΛΜΕΠΑ

Αν. Καθ. Γεώργιος Ατσαλάκης, Σχολή Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης

Αν. Καθ. Ανδρέας Παναγόπουλος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Αν. Καθ. Γαγάνης Χρυσοβαλάντης, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Επ. Καθ. Σημαντηράκη Βανέσσα, Διευθύντρια Α.Σ.Τ.Ε.Κ.