Προς μια πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική οικονομία: το ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης

 H Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε στις 2 Μαρτίου ανακοίνωση σχετικά με το ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης.

Υπενθυμίζει τους κοινούς στόχους τους οποίους έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τα κράτη μέλη της όσον αφορά την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση και την ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής ανθεκτικότητας. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η ευρωπαϊκή οικονομία υφίσταται πρωτοφανείς μετασχηματισμούς στο πλαίσιο σημαντικών αβεβαιοτήτων που συνδέονται με τις παγκόσμιες προοπτικές και τις προοπτικές όσον αφορά την ασφάλεια. Η ανακοίνωση επιβεβαιώνει ότι οι εξελίξεις αυτές υπογραμμίζουν την ανάγκη στενής συνεργασίας με τους διεθνείς εταίρους μας και ενίσχυσης του μακροπρόθεσμου θεματολογίου μας για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Στόχος της ανακοίνωσης είναι να συμβάλει στις συζητήσεις σχετικά με το ευρωπαϊκό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν την επόμενη εβδομάδα κατά την άτυπη σύνοδο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η ανακοίνωση καθορίζει τις καίριες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την επίτευξη των κοινών μας στόχων και υπογραμμίζει τη σημασία της συντονισμένης δράσης όλων των σχετικών φορέων, μεταξύ άλλων της ΕΕ, των κρατών μελών και του ιδιωτικού τομέα.

Επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις στη βάση του ευρωπαϊκού μοντέλου ανάπτυξης

Υπάρχει ευρεία συναίνεση όσον αφορά τις προτεραιότητες για το ευρωπαϊκό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Αυτές περιλαμβάνουν την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, την ανάγκη ενίσχυσης της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας της Ένωσης, καθώς και την ετοιμότητά μας σε κλυδωνισμούς. Ο μετασχηματισμός της οικονομίας μας είναι αναγκαίος για τη διασφάλιση της ευημερίας και της ευζωίας των πολιτών της Ένωσης, ιδίως στο σημερινό πλαίσιο της γεωπολιτικής αστάθειας και των αυξανόμενων παγκόσμιων προκλήσεων. Οι εξελίξεις αυτές αναδεικνύουν την ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες για την υλοποίηση του μεταρρυθμιστικού μας προγράμματος και να ενισχυθεί η συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους μας όσον αφορά τις κοινές προκλήσεις, προκειμένου να προωθηθεί η ειρήνη και η σταθερότητα. Η ενιαία αγορά, η κύρια πηγή ανθεκτικότητας της Ένωσης και το πολυτιμότερο οικονομικό της πλεονέκτημα, θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων αυτών.

Ο μετασχηματισμός της ευρωπαϊκής οικονομίας βασίζεται σε δύο εξίσου σημαντικούς πυλώνες: τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις. Οι επενδύσεις είναι καίριας σημασίας για τη διαρκή και βιώσιμη ανάπτυξη και αποτελούν προϋπόθεση για την επιτάχυνση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Ωστόσο, πρέπει να συνοδεύονται από μεταρρυθμίσεις προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλοι οι ενωσικοί κανόνες ευθυγραμμίζονται με τους κυριότερους στόχους της ΕΕ, δημιουργώντας το κατάλληλο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο και κίνητρα για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

Προς μια πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική οικονομία

Η πράσινη μετάβαση αποτελεί ευκαιρία για να εισέλθει η Ευρώπη σε μια νέα πορεία βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Εκτός από την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα συμβάλει στη μείωση των λογαριασμών ενέργειας και της εξάρτησης από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, βελτιώνοντας έτσι την ενεργειακή ασφάλεια και την ασφάλεια των πόρων της Ένωσης. Για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας η ΕΕ πρέπει να αυξήσει, κατά την επόμενη δεκαετία, τις ετήσιες επενδύσεις κατά περίπου 520 δισ. EUR, σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία. Από αυτές τις πρόσθετες επενδύσεις, 390 δισ. EUR ετησίως θα αντιστοιχούν στην απαλλαγή της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές, ιδίως στον τομέα της ενέργειας, και 130 δισ. EUR ετησίως σε άλλους περιβαλλοντικούς στόχους. Για να επιτύχει η πράσινη μετάβαση, πρέπει να δώσει προτεραιότητα στους ανθρώπους και να φροντίσει εκείνους που θα πληγούν περισσότερο. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή έθεσε τη δικαιοσύνη στο επίκεντρο των πολιτικών της στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, συμπεριλαμβανομένης της δέσμης προσαρμογής στον στόχο του 55 %

Η πανδημία του κορονοϊού επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό των κοινωνιών μας και ανέδειξε τη σημασία των ψηφιακών τεχνολογιών για τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης. Η Ψηφιακή Πυξίδα που πρότεινε η Επιτροπή καθορίζει τους ψηφιακούς στόχους της Ένωσης για το 2030. Για την επίτευξη αυτών των φιλόδοξων στόχων, η ΕΕ πρέπει να επιταχύνει τις επενδύσεις σε βασικές ψηφιακές τεχνολογίες, όπως η κυβερνοασφάλεια, το υπολογιστικό νέφος, η τεχνητή νοημοσύνη, οι χώροι δεδομένων, η αλυσίδα συστοιχιών (blockchain), η κβαντική υπολογιστική και οι ημιαγωγοί, καθώς και στις σχετικές δεξιότητες.

Για την προώθηση της ψηφιακής μετάβασης, σύμφωνα με εκτίμηση του 2020, απαιτούνται πρόσθετες επενδύσεις ύψους περίπου 125 δισ. EUR ετησίως. Ο δίκαιος ψηφιακός μετασχηματισμός έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την καινοτομία και την παραγωγικότητα της οικονομίας της ΕΕ, προσφέροντας νέες ευκαιρίες για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Η ψηφιακή μετάβαση θα συμβάλει επίσης στην επίτευξη των πράσινων στόχων, με συνέργειες σε πολλούς τομείς στο πλαίσιο μιας έξυπνης κυκλικής οικονομίας.

Ταυτόχρονα, η Ένωση πρέπει να αντιμετωπίσει τους κινδύνους και τις αβεβαιότητες, ιδίως στο πλαίσιο της τρέχουσας γεωπολιτικής αστάθειας. Ενώ οι περισσότερες εταιρείες και η αλυσίδα εφοδιασμού παρουσίασαν υψηλό βαθμό ανθεκτικότητας και προσαρμοστικότητας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η κρίση και η επακόλουθη ανάκαμψη ανέδειξαν ορισμένα τρωτά σημεία σε ορισμένους τομείς. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα σημεία συμφόρησης στην εφοδιαστική και στην αλυσίδα εφοδιασμού, οι ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό και δεξιότητες, οι κυβερνοαπειλές και οι ανησυχίες για την ασφάλεια του εφοδιασμού που συνδέονται με βασικούς τομείς της οικονομίας, όπως συμβαίνει επί του παρόντος στον τομέα της ενέργειας. Για την περαιτέρω ενίσχυση του τεχνολογικού πλεονεκτήματος της Ευρώπης και τη στήριξη της βιομηχανικής της βάσης, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να αυξήσει τις επενδύσεις στην ευρωπαϊκή αμυντική και διαστημική βιομηχανία και να συνεχίσει να ενισχύει τις ικανότητές μας για τη διαχείριση κινδύνων και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς ή πανδημίες. 

Κινητοποίηση συντονισμένης δράσης σε όλα τα επίπεδα

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση, προκειμένου οι επενδύσεις και οι μεταρρυθμίσεις να συμβάλουν πλήρως στους στόχους προτεραιότητας της ΕΕ, είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί συντονισμένη δράση από όλους τους σχετικούς φορείς: δημόσιες αρχές σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, καθώς και τον ιδιωτικό τομέα. Με τον τρόπο αυτό, οι δράσεις θα καταστούν αλληλοενισχυόμενες, αποτρέποντας τις αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών και ενισχύοντας την ενιαία αγορά.

Οι επενδύσεις που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της διττής μετάβασης και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας θα πρέπει να προέλθουν πρωτίστως από τον ιδιωτικό τομέα. Η ΕΕ και οι εθνικές αρχές θα πρέπει να διασφαλίσουν ένα ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον που θα προσελκύει επενδύσεις. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ενίσχυση της ενιαίας αγοράς, την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και την ταχεία πρόοδο όσον αφορά την ένωση κεφαλαιαγορών. Άλλες οριζόντιες πολιτικές, όπως η φορολογία, το εμπόριο και η πολιτική ανταγωνισμού, θα πρέπει επίσης να συνεχίσουν να στηρίζουν το ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον της Ένωσης και να συμβάλλουν στην προσέλκυση επενδύσεων για την επιτυχή εφαρμογή των πολιτικών προτεραιοτήτων της ΕΕ.

Ενώ τα ιδιωτικά κεφάλαια θα αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων, ενδέχεται να χρειαστεί δημόσια παρέμβαση, για παράδειγμα με την ελαχιστοποίηση των κινδύνων καινοτόμων έργων ή την αντιμετώπιση δυσλειτουργιών της αγοράς. Η δημόσια στήριξη σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο θα πρέπει να είναι καλά στοχευμένη και να αποσκοπεί στην προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Το θετικό μήνυμα που εκπέμπουν οι επενδύσεις της ΕΕ είναι επίσης σημαντικό. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ και το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU, συνολικού ύψους άνω των 2 τρισ. EUR, αποτελούν σημαντική ικανότητα παρέμβασης για τη στήριξη της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης.

Μέσω των συζητήσεων για τα εθνικά σχέδια, ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) συνέβαλε καθοριστικά στην ευθυγράμμιση των ενωσιακών και των εθνικών προτεραιοτήτων για μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις γύρω από ένα σύνολο κοινών στόχων. Ειδικότερα, ο κανονισμός ΜΑΑ απαιτεί από κάθε κράτος μέλος να αφιερώνει τουλάχιστον το 37 % των συνολικών κονδυλίων του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε κλιματικούς στόχους και το 20 % σε στόχους ψηφιοποίησης. Ωστόσο, οι εν λόγω επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις, σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, θα πρέπει να διατηρηθούν με την πάροδο του χρόνου προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι μας.

Οι δημόσιες επενδύσεις και οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να συμβάλουν θετικά στη βιωσιμότητα του χρέους, στον βαθμό που είναι υψηλής ποιότητας και στηρίζουν την ανάπτυξη. Οι επιτυχείς στρατηγικές μείωσης του χρέους θα πρέπει να επικεντρώνονται στη δημοσιονομική εξυγίανση, την ποιότητα και τη σύνθεση των δημόσιων οικονομικών και την προώθηση της ανάπτυξης. Η εν εξελίξει επανεξέταση του ευρωπαϊκού πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης παρέχει την ευκαιρία να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ και να διασφαλιστεί ότι διαδραματίζουν τον κατάλληλο ρόλο στην παροχή κινήτρων για τις επενδυτικές και μεταρρυθμιστικές πολιτικές των κρατών μελών, σύμφωνα με τις κοινές μας προτεραιότητες, διασφαλίζοντας παράλληλα υγιή δημόσια οικονομικά.

Στο πλαίσιο αυτό, θα είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ της δημοσιονομικής εποπτείας και του συντονισμού της οικονομικής πολιτικής και να ευθυγραμμιστούν οι επενδυτικές και μεταρρυθμιστικές πολιτικές στα κράτη μέλη, καθώς και οι εθνικοί και ενωσιακοί στόχοι.

Διασφάλιση ενός δίκαιου και χωρίς αποκλεισμούς οικονομικού μετασχηματισμού

Ο μετασχηματισμός της ευρωπαϊκής οικονομίας θα επιτύχει μόνο εάν είναι δίκαιος και χωρίς αποκλεισμούς και εάν κάθε πολίτης μπορέσει να αποκομίσει τα οφέλη που προσφέρει η διττή πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Οι επιπτώσεις της ψηφιοποίησης και της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές στην ευημερία είναι πιθανό να είναι άνισα κατανεμημένες ελλείψει συνοδευτικών μέτρων. Η ανακατανομή του εργατικού δυναμικού εντός και μεταξύ των τομέων θα απαιτήσει μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις μεγάλης κλίμακας για την επανειδίκευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Θα χρειαστεί ισχυρή πολιτική απάντηση σε όλα τα επίπεδα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων και των προκλήσεων συνοχής που μας περιμένουν.

Συνεπώς, το μοντέλο ανάπτυξης της Ευρώπης έχει ανάγκη από μια ισχυρή κοινωνική διάσταση που θα εστιάζει στις θέσεις εργασίας και τις δεξιότητες για το μέλλον και θα ανοίγει τον δρόμο για μια δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς μετάβαση. Σε επίπεδο ΕΕ, ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων και το σχετικό σχέδιο δράσης παρέχουν ένα συνεκτικό πλαίσιο δράσης. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ και το NextGenerationEU θα συνεχίσουν να παρέχουν στήριξη για τη μείωση των περιφερειακών και κοινωνικών ανισοτήτων, ιδίως μέσω της πολιτικής συνοχής, του μηχανισμού δίκαιης μετάβασης του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότηταςκαι, στο μέλλον, μέσω του προτεινόμενου Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα.

Η επίτευξη των κοινών μας στόχων απαιτεί ένα μακροπρόθεσμο όραμα και μια συντονισμένη προσέγγιση. Οι φιλόδοξοι πράσινοι και ψηφιακοί στόχοι και οι στόχοι όσον αφορά την ανθεκτικότητα που έχουμε θέσει μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσω μιας διαρκούς προσπάθειας με τη συμμετοχή όλων των φορέων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο καθώς και σε ιδιωτικό επίπεδο, με κοινό στόχο την οικοδόμηση ενός δίκαιου και χωρίς αποκλεισμούς μέλλοντος για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες.