Γιώργος Βερνίκος: Κλιματικές αλλαγές και ελληνικός τουρισμός

Ο πλανήτης Γη υπάρχει εδώ και περίπου 4.600.000.000 χρόνια. Αν κάποιος μετατρέψει το ασύλληπτο αυτό χρονικό διάστημα σε μια κατανοητή τάξη μεγέθους, τότε η Γη μπορεί να συγκριθεί μ’ έναν 46χρονο άνθρωπο. Για τα πρώτα επτά χρόνια της ζωής του δεν είναι τίποτα γνωστό. Κι ενώ για τα μετέπειτα χρόνια υπάρχουν απλώς κάποιες αποσπασματικές πληροφορίες, γνωρίζουμε πως η Γη μόλις στην ηλικία των 42 χρόνων άρχισε ν’ ανθεί. Οι δεινόσαυροι και τα μεγάλα ερπετά εμφανίστηκαν ακριβώς ένα χρόνο πριν, όταν ο άνθρωπος ήταν 45. Τα θηλαστικά μόλις πριν 8 μήνες. Στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας μεταβλήθηκαν οι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι σε πιθηκόμορφους ανθρώπους και το τελευταίο Σαββατοκύριακο μπήκε η Γη στην εποχή των παγετώνων.

Ο σημερινός άνθρωπος υπάρχει ακριβώς εδώ και 4 ώρες. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης ώρας έμαθε να καλλιεργεί το έδαφος, και πριν από ένα λεπτό άρχισε η βιομηχανική επανάσταση. Στα τελευταία 60 δευτερόλεπτα ο σύγχρονος άνθρωπος κατάφερε να μετατρέψει τη γη και την ατμόσφαιρά της από παράδεισο σε χώρο που δύσκολα κατοικείται. Πολλαπλασιάστηκε ο ίδιος σε κλίμακα επιδημίας, προκάλεσε την εξαφάνιση αμέτρητων ζωικών ειδών, δημιούργησε απίστευτη ρύπανση και μόλυνση, επηρέασε ακόμα και το κλίμα, και ενώ βγήκε στο διάστημα για ν’ αναζητήσει πρώτες ύλες, τώρα στέκεται, σαν ανόητο παιδί μπροστά στις φοβερές επιπτώσεις που προκάλεσε η μετέωρη άνοδός του, στο χείλος μιας καταστροφής της όασης της ζωής στο ηλιακό σύστημα.

Είναι πράγματι αξιοπερίεργο το ότι ο άνθρωπος, αν δεν φτάσει στα όρια των επιπτώσεων της απληστίας του, δεν θέλει να ανακόψει την πορεία του, όσο κι αν αυτή είναι αυτοκαταστροφική. Το θέμα των κλιματικών αλλαγών είναι από τα πιο χαρακτηριστικά. Ενώ εδώ και χρόνια είναι εμφανές ότι το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούμε -και ιδιαίτερα η υπερβολική χρήση ορυκτών καυσίμων- επηρεάζει τη ζωή μας, καθώς και αυτή των επόμενων γενεών, με τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία, το περιβάλλον και την οικονομία, μόλις πρόσφατα υιοθετήθηκε σαν κεντρικό θέμα συζήτησης όλων των μεγάλων πολιτικών συναντήσεων. Μέχρι τώρα όσοι επεσήμαιναν τον κίνδυνο ήταν περίπου περιθωριακοί και γραφικοί, ενώ εύκολα υιοθετούνταν απόψεις επιστημόνων που ήταν φανερό ότι επηρεάζονταν ή και χρηματοδοτούνταν από το λεγόμενο ενεργειακό κατεστημένο.  Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε μέχρι και πριν λίγα χρόνια με τον καπνό, όταν η Philip Morris και γενικά οι καπνοβιομήχανοι χρηματοδοτούσαν έρευνες που θα ενίσχυαν τον ισχυρισμό ότι το κάπνισμα των τσιγάρων δεν επηρεάζει την υγεία!

Παγκόσμια κινητοποίηση

Σήμερα ξέρουμε ότι χρειαζόμαστε μία δραστική μείωση των λεγόμενων αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 50% μέχρι το 2050, αν θέλουμε να αποφύγουμε τις μη αντιστρεπτές κλιματικές αλλαγές και τις επακόλουθες καταστροφές. Είναι προφανές ότι η μείωση πρέπει να στηριχθεί στη μαζική εφαρμογή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Αυτή η αυτονόητη αλήθεια έρχεται σε αντίθεση με το σημερινό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας. Για να σχεδιάσουμε άμεσα την «εποχή μετά τα ορυκτά καύσιμα» (πετρέλαιο, άνθρακα, φυσικό αέριο) χρειαζόμαστε αποκεντρωμένα συστήματα παραγωγής ενέργειας, που να στηρίζονται στις ΑΠΕ, και να εκπαιδεύσουμε μια ολόκληρη κοινωνία στην εξοικονόμηση ενέργειας.  

Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι τα επόμενα 35 χρόνια θα κτιστούν στη γη περισσότερες οικοδομικές κατασκευές απ’ όσες έχουν κατασκευαστεί μέχρι σήμερα σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Καθημερινά όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες επιθυμούν να καταναλώνουν όσο και όπως οι πολίτες στον αναπτυγμένο κόσμο, ενώ ακόμα και αυτοί θέλουν να καταναλώνουν όλο και περισσότερο. Πλήρες αδιέξοδο. Είναι απαραίτητο να υπάρξει μια παγκόσμια κινητοποίηση που να στηρίζει τους ρυθμούς αύξησης, παραγωγής, κατανάλωσης ενέργειας στην αποτελεσματική χρήση, εξοικονόμηση και απεξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα. Διευρύνοντας τώρα αυτή  τη σκέψη μου, θα έλεγα ενδεικτικά ότι και στην Ελλάδα, όσον αφορά στο χωροταξικό σχεδιασμό, θεωρώ πιο σημαντική τη φιλοενεργειακή προσέγγιση των κτισμάτων παρά τους πολεοδομικούς συντελεστές.

Ενώ θεωρητικά είμαστε υπέρμαχοι της περιβαλλοντικής προστασίας, ακόμα και στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην πράξη σχεδιάζουμε νέους πετρελαϊκούς σταθμούς σε αρκετά νησιά του Αιγαίου, νέους λιγνιτικούς σταθμούς στην ηπειρωτική χώρα, και επιπλέον θέλουμε να κάνουμε επενδύσεις σε λιγνιτικούς σταθμούς στα Βαλκάνια. Την ίδια στιγμή ο ήλιος, ο αέρας, η βιομάζα, η γεωθερμία αντιμετωπίζονται ως περιφερειακές επιλογές πολυτελείας.  

Η πρόκληση είναι σαφής: να ξεπεράσουμε τις αγκυλώσεις όσο υπάρχει ακόμα χρόνος. Να εξασφαλίσουμε ότι οι πολιτικές ηγεσίες θα σταθούν στο ύψος του μεγαλύτερου κοινού προβλήματος που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας. Ότι θα τολμήσουν να συγκρουστούν με κατεστημένες αντιλήψεις και οικονομικές δυνάμεις που στήριζαν μέχρι χθες. Ότι θα τολμήσουν να επανασχεδιάσουν τα οικονομικά τους πλάνα με καινούργια ενεργειακά δεδομένα.  

Η οικονομική κρίση που πλήττει τον κόσμο σήμερα, μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για μεγαλύτερη συνειδητοποίηση των αδιεξόδων του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης με βάση τα ορυκτά καύσιμα. Άλλωστε, μόνο έτσι μπορεί να δρομολογηθεί μια ριζική μεταστροφή από τα επικρατούντα μοντέλα. Μεγάλες επενδύσεις στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας αποτελούν τη μόνη βιώσιμη λύση για το μέλλον μας.

Πέρα από τις γενικές αναφορές για την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, έχουν μεγάλη σημασία και οι ειδικές μελέτες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε επιμέρους τομείς της οικονομίας.  Στο πλαίσιο αυτό, υπήρξε πολύ σωστή και σημαντική η πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδος να δημιουργήσει Επιτροπή Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ), με συντονιστή τον Ακαδημαϊκό Χρήστο Ζερεφό. Το θέμα «Ελληνικός Τουρισμός και Κλιματική Αλλαγή: πολιτικές προσαρμογής και νέα στρατηγική ανάπτυξης», που είχε συζητηθεί σε σχετική ημερίδα, η οποία διοργανώθηκε παλαιότερα, ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμη και συνέβαλε σε σειρά συζητήσεων στους εμπλεκόμενους επιχειρηματικά και επιστημονικά με τον ελληνικό τουρισμό, που όπως σωστά αναφέρθηκε, συμμετέχει πλέον με μεγάλο ποσοστό στο ΑΕΠ της χώρας και στην άμεση και έμμεση απασχόληση. 

Ο ΣΕΤΕ σε σειρά μελετών έχει αναδείξει:

α) Τη σημασία του τουρισμού για την ελληνική οικονομία,

β) τα προβλήματα ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος,

γ) Τη σημασία προσαρμογής του παραδοσιακού μοντέλου διακοπών, «ήλιος-θάλασσα», στη σύγχρονη αντίληψη περί «εμπειρίας» που αποζητά ο τουρίστας,

δ) Την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος, μέσα από την υιοθέτηση σύγχρονων εργαλείων ανάπτυξης και προβολής της τουριστικής δραστηριότητας,

ε) Την προβληματική γεωγραφική και εποχική συγκέντρωση της τουριστικής ζήτησης.  

Επιπρόσθετα, έχουν ιδιαίτερη αξία και οι επισημάνσεις της ΕΜΕΚΑ για τον κλάδο του τουρισμού.

Η κλιματική αλλαγή θα έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια της –μικρής σήμερα– τουριστικής περιόδου, και ιδιαίτερα σε περιοχές της Ελλάδας που συγκεντρώνουν μεγάλο μέρος της τουριστικής κίνησης. Αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις μπορούν να μετριαστούν ή ακόμα και να ανατραπούν αν αξιοποιήσει κανείς σωστά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Κάτι τέτοιο, όπως σωστά επισημαίνεται, απαιτεί σειρά θεσμικών και πολιτικών πρωτοβουλιών, που να διαμορφώνουν από κοινού το κατάλληλο κλίμα, τα μεγέθη και την εποχικότητα των αφίξεων. Ενδεικτικά αναφέρονται οι σχολικές διακοπές, οι άδειες εργαζομένων, ο εντοπισμός στοχευμένων τουριστικών αγορών, όπως συνταξιούχων, ιατρικού, επαγγελματικού και συνεδριακού τουρισμού.

Μακροχρόνιος στρατηγικός σχεδιασμός

Χρειάζεται μακροχρόνιος στρατηγικός σχεδιασμός, όπου μεταξύ άλλων να αναδεικνύονται τα πλούσια φυσικά χαρακτηριστικά των περιοχών της χώρας που παραμένουν ανεκμετάλλευτες, να προωθούνται ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουρισμού και να δοθεί έμφαση στην προσέλκυση στοχευμένων ομάδων τουρισμού.

Θέλω να συνοψίσω, ολοκληρώνοντας, ότι σωστά οι κλιματικές αλλαγές έχουν θεωρηθεί από σειρά περιβαλλοντικών Oργανώσεων, περιλαμβανομένης και της Greenpeace, ως το κυριότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας. Ο τουριστικός επιχειρηματίας, όμως, όταν σχεδιάζει την επένδυσή του, ελάχιστα ή καθόλου μπορεί να κάνει προβλέψεις που να συνυπολογίζουν τις επερχόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως αυτές των κλιματικών αλλαγών. Λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι το περιβάλλον, με ποσοστό 32%, αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα επιλογής τουριστικού προορισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έναντι 25% του πολιτισμού και 16% της διασκέδασης, η προσπάθεια για την ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος από τη λειτουργία των τουριστικών μονάδων θα είναι όλο και περισσότερο μονόδρομος. Το γεγονός αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη από κάθε σοβαρή τουριστική επένδυση και κάθε τοπική κοινωνία που ενδιαφέρεται και επιδιώκει τη βιώσιμη παρουσία της στην ιδιαίτερα ανταγωνιστική τουριστική δραστηριότητα. Ενώ λοιπόν οι κλιματικές αλλαγές είναι δύσκολο να λαμβάνονται υπόψη, είναι αναγκαίο να υπάρχει μέριμνα για την αντιμετώπιση άμεσων περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως:

1) H ένταξη με απόλυτο σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον κάθε δομικού στοιχείου με αρχιτεκτονικές μορφές που να συνδυάζουν τις πιο σύγχρονες αισθητικές αντιλήψεις, με την αίσθηση του μέτρου που απαιτεί η ελληνική φύση και η αισθητική του τοπίου, με λύσεις που να συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενεργειακών πόρων.

2) Σωστές υποδομές, που να εξασφαλίζουν τη βιώσιμη τροφοδοσία των τουριστικών επιχειρήσεων σε ενέργεια, νερό, αποχέτευση των λυμάτων,  εφοδιασμούς, κλπ. Στις υποδομές αυτές  περιλαμβάνονται η διαχείριση και ανακύκλωση των αποβλήτων και απορριμμάτων, με τη λειτουργία συστήματος διαχωρισμού των ανακυκλούμενων υλικών από τα υπολείμματα της μονάδας, και η λειτουργία τριτοβάθμιου βιολογικού καθαρισμού με πλήρη επαναχρησιμοποίηση του νερού για άρδευση. Φύτευση ενδημικών ειδών χλωρίδας στον περιβάλλοντα χώρο.  

3) -Δημιουργία πρότυπου παρατηρητηρίου για τη συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση περιβαλλοντικών παραμέτρων και επιπτώσεων από τις τουριστικές δραστηριότητες στην περιοχή,

-δημιουργία χώρου εκθεμάτων των φυσικών οικοσυστημάτων της περιοχής, καθώς και χαρακτηριστικών δειγμάτων της τοπικής χλωρίδας και πανίδας,

-έργα πυροπροστασίας και αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών,

-δημιουργία περιπατητικών μονοπατιών.

4)-Σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των νέων, των εργαζομένων και των κατοίκων της περιοχής,

- εκθετήριο τοπικών προϊόντων,

-ανάπτυξη πρωτοβουλιών για τη δημιουργία Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας και υποστήριξη των τοπικών παραγωγών για παραγωγή βιολογικών προϊόντων ποιότητας, τα οποία να ενσωματώνονται στα μενού των ξενοδοχείων,

-συνεργασία με τοπικούς φορείς για την αναβάθμιση ή και την αναβίωση παραδοσιακών πολιτιστικών εκδηλώσεων και παραγωγικών δραστηριοτήτων.

(*) Ο κ.Γιώργος Βερνίκος είναι Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων και επίτιμος πρόεδρος  του ελληνικού γραφείου της Greenpeace