Το Τοrnos News στα βήματα του Αινεία: Από το Τσανάκκαλε στην Άσσο, μια Πολιτιστική Διαδρομή στη Μικρά Ασία

•  Στο οδοιπορικό στην Πολιτιστική Διαδρομή του Αινεία μετείχε από το Tornos News η Σοφία Κοντογιάννη, που υπογράφει το κείμενο που ακολουθεί:

Ένα ταξίδι στα ίχνη της Ιστορίας δεν είναι ποτέ ουδέτερο. Κι όταν το ταξίδι αυτό περνά από την Τροία, αγγίζει το μύθο, διασταυρώνεται με τον Βιργίλιο και φτάνει ως τη σύγχρονη πολιτιστική πολιτική, τότε μπορεί κανείς να πει ότι πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο από μια επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους.

Πέντε δημοσιογράφοι από την Ελλάδα, είχαμε την ευκαιρία να συμμετάσχουμε σε ένα οργανωμένο οδοιπορικό στην Πολιτιστική Διαδρομή του Αινεία, καλεσμένοι του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας. Με οδηγό τον εξαιρετικό καθηγητή και ξεναγό μας, κ. Ahmet Salihoğlu, έναν άνθρωπο που δεν έδινε απλώς πληροφορίες αλλά έπλεκε αφήγηση, καθώς και με την εμπνευσμένη παρουσία του αρχαιολόγου κ. Rüstem Aslan (φωτογραφία) στον αρχαιολογικό χώρο της Τροίας, το ταξίδι αυτό εξελίχθηκε σε μια πολιτιστική κατάδυση πολλών επιπέδων.

Από την Τροία στον Τίβερη: Στα ίχνη του ήρωα που ένωνε μύθο και Ιστορία

Η Πολιτιστική Διαδρομή του Αινεία δεν είναι απλώς ένας αρχαιολογικός περίπατος. Είναι ένα νοητό και χωρικό τόξο που ξεδιπλώνεται από τις βορειοδυτικές ακτές της Τουρκίας και φτάνει μέχρι το Λάτιο της Ιταλίας, περνώντας από πέντε χώρες: Τουρκία, Ελλάδα, Αλβανία, Τυνησία και Ιταλία. Είναι η πρώτη επίσημα καταχωρισμένη Πολιτιστική Διαδρομή του Συμβουλίου της Ευρώπης που ξεκινά από τουρκικό έδαφος, αποκαθιστώντας τον Αινεία όχι μόνο ως μυθολογικό πρόσφυγα, αλλά ως τον πρώτο Ευρωπαίο ταξιδιώτη του πολιτισμού.

Στην προκυμαία του Τσανάκκαλε με φόντο τον Δούρειο Ίππο

Η πόλη του Τσανάκκαλε, που εκτείνεται σε δύο ηπείρους στη δυτική ακτή της Τουρκίας, είναι γη γνωστή για τη φυσική ομορφιά, την ιστορική σημασία και το θρυλικό της περιβάλλον. Το Τσανάκκαλε δεν αποτελεί μόνο την πύλη προς την Τροία, καθώς είναι μια σύγχρονη, ζωντανή πόλη που αξιοποιεί τη μυθολογική της κληρονομιά. Στην παραλιακή της προκυμαία, δεσπόζει ο διάσημος Δούρειος Ίππος που χρησιμοποιήθηκε στα γυρίσματα της ταινίας Τροία το 2004, ένα μνημείο pop κουλτούρας που τραβάει μικρούς και μεγάλους τουρίστες για φωτογραφίες. Αν και πρόκειται για κινηματογραφικό σκηνικό, καταφέρνει να λειτουργήσει ως εμβληματική είσοδος στον κόσμο του μύθου, πριν ακόμη κάποιος ξεκινήσει τη διαδρομή για την αληθινή, αρχαία Τροία, μόλις 30 χιλιόμετρα πιο πέρα. 

Τα όμορφα δρομάκια της πόλης με τα παραδοσιακά, πέτρινα κτήρια σφύζουν από ζωή, ενώ στα παραλιακά εστιατόρια και μαγαζάκια, μπορεί κανείς να απολαύσει το φαγητό ή το ποτό του, ατενίζοντας τη θάλασσα αλλά και τη «βόλτα» της παραλίας.

Η Τροία δεν είναι ένας τόπος, είναι εννιά

Στην καρδιά του Τσανάκκαλε, δίπλα στα Στενά των Δαρδανελίων, η αρχαία Τροία (φωτογραφία) στέκεται ως σύμβολο τόσο του μύθου όσο και της επιστημονικής αναζήτησης. Στον χώρο των ανασκαφών, ο καθηγητής  κ. Rüstem Aslan μας αφηγήθηκε με πάθος, την εξέλιξη των ανασκαφών, την επιμονή ερευνητών όπως ο Σλήμαν και ο Frank Calvert, τις αλληλοεπικαλύψεις πολιτισμών που έζησαν εκεί επί τέσσερις χιλιετίες. Τα εντυπωσιακά τείχη, οι πύλες, οι κυκλικές ράμπες και το αποτύπωμα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής πόλης συνθέτουν ένα παλίμψηστο που είναι γνωστό και ως «οι εννέα Τροίες».

Λίγα χιλιόμετρα μακριά, το Μουσείο της Τροίας, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2019, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πολιτιστικές επενδύσεις της Τουρκίας και έρχεται να δώσει σχήμα και περιεχόμενο στον θρύλο. Με πρωτότυπη, βραβευμένη αρχιτεκτονική και περισσότερα από 40.000 ευρήματα, εκ των οποίων εκτίθενται τα 2.000, το μουσείο ξεδιπλώνει μέσα από τέσσερα επίπεδα την εξέλιξη της περιοχής, την Ιλιάδα, την Τρωική τέχνη, το Ρωμαϊκό Ιλιον, αλλά και την ιστορία των ίδιων των ανασκαφών. Μάλιστα, τα επίπεδα του μουσείου δεν συνδέονται με σκάλες, αλλά με ράμπες, οι οποίες έχουν ως σκοπό να κάνουν τον επισκέπτη να αισθανθεί ότι διανύει τον χρόνο.

Σε αυτό το ταξίδι στις χιλιετίες, μας βοήθησε με τις άρτιες γνώσεις του ο Διευθυντής Πολιτισμού και Τουρισμού του Τσανάκκαλε και αρχαιολόγος, κ. Çağman Esirgemez (φωτογραφία), ο οποίος ξεδίπλωσε μπροστά μας την ιστορία των μοναδικών ευρημάτων που εκτίθενται στο μουσείο. Πρόκειται πραγματικά για ένα σημείο συνάντησης μυθολογίας και πραγματικότητας. 

Στον δρόμο προς τον ήλιο: Από την Αλεξάνδρεια Τρωάς στον Απόλλωνα Σμινθέα

Καθώς η πολιτιστική διαδρομή ξετυλίγεται ανάμεσα σε μύθους και πέτρες, ένα λιγότερο γνωστό αλλά ενδιαφέρων σταθμό αποτελεί η Αλεξάνδρεια Τρωάς, με τον εντυπωσιακό Ναό του Απόλλωνα Σμινθέα (φωτογραφία) να δεσπόζει στην περιοχή. Ο τόπος είναι πλούσιος σε νερό και τροφοδοτείται από υπόγειες πηγές. Η αφθονία νερού κατά την ελληνιστική εποχή, όταν χτίστηκε ο ναός, αποτελεί σύμβολο της λατρείας του Απόλλωνα, καθώς ο μυθικός θεός χρειαζόταν πάντα νερό για τις προφητείες του. Σημειώνεται ότι ο Απόλλωνας Σμινθέας, όπου «σμίνθος» σημαίνει «αρουραίος», είναι μια πτυχή του μυθικού θεού που συνδέεται με την προστασία από επιδημίες και τρωκτικά, αλλά και με την τιμωρία που μπορεί να επιφέρει με την εμφάνιση των ίδιων προβλημάτων. Εδώ, στην καρδιά ενός τοπίου που σκεπάζεται από ηλιοτρόπια και ελαιώνες, το χωριό Γκιουλπινάρ αναδύεται σαν σιωπηλό καταφύγιο πολιτισμού. Οι ανασκαφές στον ναό ξεκίνησαν το 1973, αφού ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στην Τροία, συνεχίζοντας την αρχαιολογική σκυτάλη σε μια γη που δεν σταματά να αποκαλύπτει τα μυστικά της.

Ο τόπος, πλούσιος και ευωδιαστός, θυμίζει ότι η ιστορία δεν γράφεται μόνο με πέτρα, αλλά και με φως, αέρα και ατέλειωτα ηλιοτρόπια που ξεχειλίζουν στις πλαγιές όλης της περιοχής. Είναι μία στάση που δένει αρμονικά το αρχαίο με το ζωντανό  και το θείο με το ανθρώπινο.

Αντάνδρος – Εκεί όπου χτίστηκαν τα πλοία της διαφυγής

Αφήνοντας πίσω μας την Τροία, διασχίσαμε τις εύφορες πλαγιές του Μπαλικεσίρ, μέχρι τις νότιες εκβολές του Όρους Ίδης, φτάνοντας στην αρχαία Αντάνδρο. Τοποθετημένη αμφιθεατρικά στο λόφο Καλετάσι, με θέα προς τον κόλπο του Εντρεμίτ, η Αντάνδρος φέρει λιγότερη δόξα από την Τροία, αλλά το ίδιο βάθος ιστορίας. Σύμφωνα με την Αινειάδα του Βιργιλίου, εκεί κατασκευάστηκαν τα πλοία με τα οποία ο Αινείας ξεκίνησε για τη Ρώμη. Επίσης, κατά τον Στράβωνα, εδώ ήταν ο τόπος όπου ο Πάρις αποφάσισε να δώσει το «Μήλο της Έριδος» στην Αφροδίτη, πυροδοτώντας τον Τρωικό Πόλεμο.

Η δουλειά που έχει γίνει εδώ από τον τοπικό Σύλλογο Διάσωσης, Προστασίας και Ανάδειξης της Αρχαίας Ιστορικής Πόλης Αντάνδρου, Αλτινολουκ είναι εντυπωσιακή. Από το 1999, τα μέλη του Συλλόγου συνεργάζονται με αρχαιολόγους, τοπικές αρχές και διεθνή προγράμματα, για να φέρουν στο φως και να προστατεύσουν την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Εργαστήρια, προγράμματα Erasmus, δράσεις με σχολεία και σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα έχουν μετατρέψει την Αντάνδρο σε παράδειγμα τοπικής κινητοποίησης με διεθνή απήχηση. Στην έδρα του συλλόγου, ο επισκέπτης μπορεί να συμμετέχει σε εργαστήριο ψηφιδωτού, αλλά και να σφυρηλατήσει «αρχαία» νομίσματα, τα οποία μπορεί να πάρει μαζί του στη χώρα του, ως ανάμνηση μιας μοναδικής εμπειρίας.

Η Άσσος του Αριστοτέλη και η φιλοσοφία του τοπίου

Η επόμενη στάση μας ήταν η αρχαία Άσσος, ένα ακρόπυργο της θάλασσας, χτισμένο πάνω σε ανδεσιτικές πλαγιές, με αρχιτεκτονική εντυπωσιακή και θέα συγκλονιστική. Στην άκρη ενός απόκρημνου ηφαιστειακού βράχου που δεσπόζει στο Αιγαίο και αντικρίζει τη Λέσβο, η αρχαία Άσσος αποτελεί έναν από τους πιο αυθεντικούς και καλοδιατηρημένους ελληνικούς οικισμούς της Μικράς Ασίας. Με πλούσια ιστορία από την εποχή του Ομήρου έως τα βυζαντινά χρόνια, η πόλη γνώρισε ακμή τον 4ο αιώνα π.Χ., όταν φιλοξένησε για ένα διάστημα τον Αριστοτέλη και τη φιλοσοφική του σχολή. Τον Δωρικό Ναό της Αθηνάς, μοναδικό στο είδος του στη Μικρά Ασία, διαδέχονται ένα καλοδιατηρημένο αρχαίο θέατρο, βουλευτήριο και αγορά, όλα ενσωματωμένα αρμονικά στην άγρια τοπογραφία. Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τόσο την αρχαία πόλη όσο και τη Νεκρόπολη, με τους επιβλητικούς ταφικούς περιβόλους. Σήμερα, το χωριό Μπεχράμκαλε ακουμπά πάνω στην αρχαία πόλη, προσφέροντας μια σπάνια συνύπαρξη αρχαιοτήτων και τοπικής ζωής σε ένα σκηνικό συγκλονιστικής φυσικής ομορφιάς. Η ‘Ασσος προσφέρει επίσης αμέτρητους όρμους και παραλίες στους επισκέπτες της περιοχής.

Αφήνοντας πίσω μας την ‘Ασσο και ανηφορίζοντας προς τα κατάφυτα βουνά της Ίδης, βρεθήκαμε μπροστά στα νερά που σχηματίζει ο καταρράκτης Sütüven – ένας φυσικός θησαυρός κρυμμένο μέσα στα δάση. Τα κρυστάλλινα νερά και ο δροσερός αέρας προσφέρουν μια αίσθηση γαλήνης, σαν εκείνη που, σύμφωνα με τον μύθο, αναζητούσε ο Αινείας πριν ξεκινήσει το ταξίδι του. Σε μια πιο ρομαντική εκδοχή ενός άλλου μύθου, ο καταρράκτης αποτελούσε τον τόπο όπου η Αφροδίτη συναντούσε κρυφά τον Πάρη. Σήμερα, το σημείο παραμένει αγαπημένος καλοκαιρινός προορισμός των ντόπιων, που έρχονται για πικ νικ και λίγη αναζωογόνηση κάτω από τον ίσκιο των δέντρων.

Η «μυθική» γαστρονομία της διαδρομής

Όσο συναρπαστική κι αν είναι η ιστορία, δεν μπορεί να χορτάσει τον επισκέπτη με λέξεις. Η γαστρονομία του Τσανάκκαλε, του Μπαλικεσίρ και των παραθαλάσσιων χωριών που συναντά κανείς στη Διαδρομή του Αινεία είναι ένας άλλος, εξίσου απολαυστικός τρόπος να αφηγηθεί κανείς τον πολιτισμό.

Από οικογενειακές ταβέρνες και ψαροταβέρνες δίπλα στο κύμα, μέχρι δημιουργικά μπιστρό και κοσμικά εστιατόρια, η γαστρονομική σκηνή της περιοχής απλώνει ένα πλούσιο τραπέζι γεμάτο γεύσεις και αρώματα. Κυριαρχούν τα φρέσκα θαλασσινά και οι δεκάδες μεζέδες, σε ατελείωτα μικρά πιατάκια που φλερτάρουν με τη μνήμη και τον ουρανίσκο. Το ντόπιο καρύδι , παρόν σε συνταγές απ’ άκρη σ’ άκρη της περιοχής, δίνει ιδιαίτερο χαρακτήρα σε πολλά πιάτα, ενώ τα γεμιστά, χειροποίητα κολοκυθοανθάκια αποδεικνύονται μια ξεχωριστή, ευχάριστη έκπληξη. Τα πικάντικα ντονέρ προδίδουν την άφιξή τους από τη μύτη πριν φτάσουν καν στο τραπέζι, κι η φρεσκάδα των ψαριών μοιάζει με ευλογία κατευθείαν από τις τοπικές παραλίες.

Κι αν κανείς αναρωτιέται τι θα μπορούσε να γευτεί ο Αινείας λίγο πριν σαλπάρει για τη Ρώμη, η απάντηση ίσως κρύβεται σε μια μπουκιά φιστικωτού μπακλαβά, σε μια γωνιά σιροπιαστού κανταϊφιού ή στην απαλή υφή ενός καζάν ντιμπί. Τα παραδοσιακά γλυκά της περιοχής –από αμυγδαλωτά και λουκούμια μέχρι φίνα ρυζόγαλα, προσφέρουν την ιδανική επίγευση ύστερα από μια μέρα γεμάτη θεούς, ήρωες και αρχαιότητες. Μαζί τους, φρέσκα φρούτα εποχής από τις τοπικές καλλιέργειες, κρασιά από ντόπιους αμπελώνες και η χρυσαφένια ρακή που σερβίρεται με θέα τις παραλίες της Τρωάδας, συνθέτουν μια εμπειρία που συνδέει τον μύθο με τη γαστρονομική πραγματικότητα.

Η φιλοξενία, το τοπίο και η αναγέννηση της Μικράς Ασίας

Το ταξίδι μας ολοκληρώθηκε με ένα δείπνο στο Çetmi Han, ένα παραδοσιακό ξενοδοχείο στο χωριό Γεσίλιουρτ, στις πλαγιές του όρους Ίδης. Με μόλις 16 δωμάτια, το καθένα με διαφορετική, προσεγμένη διακόσμηση που συνδυάζει το έντονο χρώμα, την πέτρα με το ξύλο, το ξενοδοχείο αποπνέει τη ζεστασιά μιας άλλης εποχής. Η φιλοξενία είναι αυθεντική και ανεπιτήδευτη, ενώ από τις βεράντες του η θέα ανοίγεται ως τον κόλπο, πλαισιώνοντας ιδανικά την εμπειρία. Το δείπνο, βασισμένο σε τοπικές πρώτες ύλες και γεύσεις του τόπου, απέδειξε ότι η γαστρονομία του δεν είναι απλώς πλούσια, αλλά βαθιά συνδεδεμένη με την παράδοση και τη γη. Εκεί, ανάμεσα στα πεύκα και στον φρέσκο αέρα, μπορεί κανείς να φανταστεί τον Αινεία να ξαποσταίνει πριν πάρει τον δρόμο της εξορίας, ή τον σημερινό ταξιδιώτη να στοχάζεται σιωπηλά πάνω στη μνήμη, τη ρίζα και τη συνέχεια.

Ανάμεσα σε δύο ηπείρους, σε πολλαπλά αφηγήματα

Η Πολιτιστική Διαδρομή του Αινεία δεν είναι απλώς μια τουριστική πρόταση. Αποτελεί μια σύγχρονη προσέγγιση στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από έναν μύθο με διαχρονική απήχηση. Είτε ως ιστορική αφήγηση είτε ως ταξιδιωτική εμπειρία, η διαδρομή προσφέρει στον επισκέπτη μια πολυεπίπεδη γνωριμία με την Τρωάδα και τη Μικρά Ασία. Μια περιοχή όπου ο μύθος και η Ιστορία συναντιούνται, και όπου το παρελθόν εξακολουθεί να συνομιλεί με το παρόν.