Γοργοπόταμος ή πώς θάβουμε την σύγχρονη ιστορία μας - γράφει η Έφη Καλαμπουκίδου*

Βρέθηκα το τριήμερο της 25ης Μαρτίου στα πανέμορφα βουνά της περιοχής της Ευρυτανίας και της Φθιώτιδας (Βελούχι, Καλιακούδα, Χελιδόνα, Οίτη) και στο πρόγραμμα της εκδρομής μας ήταν μεταξύ άλλων μια στάση στη γέφυρα του Γοργοποτάμου.

Παρόλο που υπάρχει το ομώνυμο χωριό Γοργοπόταμος, που δεν είναι μακριά από την Εθνική Οδό και την πεδιάδα του Σπερχειού, δεν υπάρχει σήμανση για να βρει ένας επισκέπτης την ιστορική περιοχή της γέφυρας πουθενά. Ούτε πριν από το χωριό, αλλά ούτε και μέσα στο χωριό Γοργοπόταμος. 

Όλοι οι επισκέπτες με ΙΧ ή λεωφορείο έπρεπε να ρωτήσουν κατοίκους του χωριού για να βρουν το δρόμο. 

Λες και κάποιοι θέλουν να σβήσουν την ιστορική μνήμη της αντίστασης κατά του ναζισμού στην Ελλάδα. 

Λες και κάποιοι δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν φίλους μας άλλων χωρών. 

Τι σημαίνει για την Ελλάδα και για όλη την Ευρώπη ο Γοργοπόταμος; 

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη - από τις σημαντικότερες που οργανώθηκαν στην Ευρώπη - κατά της ναζιστικής κατοχή, από τις αντιστασιακές ομάδες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, με την καθοδήγηση βρετανών κομάντος, οι οποίοι με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Έντι Μάγιερς και τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάους έπεσαν με αλεξίπτωτα στα βουνά της Στερεάς Ελλάδας. Σκοπός της ομάδας σαμποτέρ ήταν να σχεδιάσουν την ανατίναξη κάποιας από τις τρεις στρατηγικές γέφυρες του Μπράλου (Παπαδιάς, Ασωπού ή Γοργοπόταμου), από τις οποίες περνούσε η γραμμή του τραίνου Θεσ/νίκης Αθηνών, ώστε να κόψουν την δίοδο του ανεφοδιασμού της στρατιάς του Ρόμελ στην Βόρεια Αφρική που γινόταν μέσω των λιμανιών της Νότιας Ελλάδας. 

Ήταν λίγο πριν από τη  μάχη του Ελ Αλαμέιν, όταν το Νοέμβριο του 1942 οι ηγέτες του ΕΔΕΣ, Ναπολέοντας Ζέρβας, του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης και ο συνταγματάρχης Μάγιερς κατόπτευσαν την περιοχή και αποφάσισαν ότι η γέφυρα του Γοργοποτάμου, παραπόταμου του Σπερχειού, θα ήταν ο στόχος του σαμποτάζ της αντίστασης Ελλήνων και Βρετανών. Η γέφυρα φυλασσόταν από 100 ιταλούς και 5 γερμανούς στρατιώτες με οπλοπολυβόλα και πυροβόλα. Καταστρώθηκε το σχέδιο της επιχείρησης για να ανατιναχθεί η γέφυρα το βράδι της 25ης Νοεμβρίου 1942. Τα ξημερώματα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου οργανώθηκε επίθεση κατά της φρουράς στα δύο άκρα της γέφυρας από συνολικά 150 άνδρες του ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ και των 12 βρετανών κομάντος, έγινε η αστραπιαία τοποθέτηση εκρηκτικών και η ανατίναξη της γέφυρας σε δύο φάσεις, ώστε αυτή να εξουδετερωθεί τελείως. 

Ήταν η "επιχείρηση Χάρλιγκ" με μόνον 4 τραυματίες από την αντιστασιακή πλευρά, ενώ από την κατοχική φρουρά της γέφυρας είχαν περίπου 30 νεκρούς. Έθεσε οριστικά εκτός λειτουργίας την Γέφυρα του Γοργοποτάμου και προκάλεσε τον θαυμασμό όλης της κατεχόμενης Ευρώπης για το θάρρος των Ελλήνων και Βρετανών αντιστασιακών, δίνοντας κουράγιο στο δοκιμαζόμενο από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο λαό. 

Σε αντίποινα, λίγες μέρες αργότερα στον ίδιο χώρο εκτελέστηκαν 16 Έλληνες, των οποίων τα ονόματα αναγράφονται σε μνημείο δίπλα στην γέφυρα από την εποχή της Χούντας (1973). Καμία πινακίδα με αναφορά για το ιστορικό γεγονός της ανατίναξης της γέφυρας δεν υπάρχει, ούτε καν σήμανση για να καθοδηγεί τους επισκέπτες προς την γέφυρα του Γοργοπόταμου, απ' όπου επίσης σήμερα περνάει το τραίνο της γραμμής Θεσ/νίκης-Αθήνας, με το οποίο όλοι μας έχουμε κάποια στιγμή ταξιδέψει.

Flashback 1: Το 1987 ως φοιτήτρια στη Σχολή Ξεναγών της Θεσσαλονίκης ακούω μέσα στην τάξη την αγαπητή συνάδελφο και πρώην Πρόεδρο ΔΣ της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξεναγών και του Συνδέσμου Ξεναγών Θεσ/νίκης, Μαρία Καραδημήτρη, να μας μας διδάσκει στο μάθημα της "Διαδρομικής Ξενάγησης" και να μας λέει: "'Οταν θα περνάτε με το λεωφορείο έξω από την Λαμία στην Εθνική Οδό Αθηνών-Θεσ/νίκης θα αναφέρετε τις Θερμοπύλες και την εκεί μάχη της αρχαιότητας, πιθανό να έχετε στάση για φωτογραφία στο πρόγραμμα σας στο μνημείο του Λεωνίδα και την γέφυρα του Γοργοποτάμου από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ως τα σημαντικότερα γεγονότα της περιοχής που περνάτε.

Flashback 2: Το 1995 ως επαγγελματίας ξεναγός πλέον, ταξιδεύω με Βρετανούς στη Εθνική Οδό από Θεσ/νίκη προς Αθήνα και περνώντας κοντά από την Οίτη και το Καλλίδρομο όρος αναφέρω από το μικρόφωνο τα δύο ιστορικά αυτά γεγονότα στο γκρουπ που είχα. Έρχεται μια ηλικιωμένη κυρία συγκινημένη και μου λέει ότι ο άνδρας της ήταν πριν από 53 χρόνια στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου ανάμεσα στους βρετανούς σαμποτέρ και ότι δεν περίμενε ποτέ ότι θα ακούσει γι' αυτή την γέφυρα κατά τις διακοπές της στην Ελλάδα. Μ' ευχαρίστησε θερμά που μίλησα γι' αυτό το γεγονός, παρόλο που δεν βγήκαμε από τον δρόμο μας να πάμε ως τη γέφυρα τότε, αφού δεν υπήρχε χρόνος.

Στιγμές ανεκτίμητες και αξέχαστες από την δουλειά ενός ξεναγού, στιγμές που όλοι οι συνάδελφοι τις έχουμε ζήσει όταν επισκεπτόμαστε μέρη ιστορικής μνήμης με ξένους ανά την Ελλάδα και μας λένε "Στη Θεσ/νίκη πολέμησε ο παππούς μου ή στη Δοιράνη σκοτώθηκε και θάφτηκε ο θείος μου" και από τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Δεν έχουν μόνον οι Έλληνες μνήμες των προγόνων τοιυς από αυτά τα μέρη. Σκηνές που θα μπορούσαν να επαναλαμβάνονται και να φέρνουν τουρίστες - Έλληνες και ξένους - στις περιοχές αυτές, για να βγάλουν μια φωτογραφία της γέφυρας, του μνημείου, να καθίσουν και να πιουν τον καφέ τους ή να φάνε στα διπλανά μαγαζιά του κάθε χωριού, να αγοράσουν ένα αναμνηστικό της επίσκεψής τους, να ζωντανέψει λίγο ο τόπος στα έρημα τα βουνά με τις μνήμες. 

Πηγαίνουμε στο εξωτερικό και άλλες χώρες να έχουν σήμανση για μουσεία, όπως "το σπίτι του γαμπρού του Shakespeare" ή "το σπίτι όπου έζησε για λίγα χρόνια ο Mozart", ενώ εμείς στην Ελλάδα κρύβουμε τη σύγχρονη ιστορία μας τόσο καλά, ώστε να μην την βρει κανείς στη διαδρομή.

Υπάρχουν τουρ με επισκέπτες απ' όλο τον κόσμο που κάνουν θεματικό τουρισμό και επισκέπτονται πεδία μαχών και ιστορικούς τόπους, αρχαία και σύγχρονα, π.χ. Μαραθώνας, Θερμοπύλες, Σαλαμίνα, Διώρυγα Ξέρξη, οχυρό Ρούπελ, Λαχανάς ή τα άπειρα συμμαχικά κοιμητήρια ανά την Ελλάδα, επειδή εδώ είχαν σκοτωθεί και θαφτεί οι πρόγονοί τους ή επειδή τους αρέσει να ασχολούνται με την ιστορία. 

To Commonwealth War Graves Commission στο λινκ http://www.cwgc.org/ είναι τόσο καλά οργανωμένο και διατηρεί σε άριστη κατάσταση τα κοιμητήρια και τα μνημεία από τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους στην χώρα μας και αλλού, ακόμα και στις πιο απομακρισμένες περιοχές της. 

Το 2014-2016 είναι η επέτειος των 100 χρόνων από τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο για όλο τον κόσμο. Ήδη από το 2012 άκουγα από συναδέλφους μου στο εξωτερικό ότι σε άλλες χώρες της Ευρώπης πως το κράτος τους και οι πόλεις ετοίμαζαν εκδηλώσεις, εκθέσεις, τουρς για την επέτειο αυτήν, όπως στην Τουρκία (Καλλίπολη), στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Βρετανία, στην Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ κλπ. 

Τι κάναμε στην Ελλάδα για διαφήμιση και προσέλκυση τουριστών?

Ούτε καν το πήραμε είδηση ως κράτος και ως τουριστική αγορά για να το εκμεταλλευτούμε. Εκτός από κάποιες περιοδικές εκθέσεις μουσείων, όπως αυτή στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα Θεσ/νίκης που τελειώνει κιόλας στις 31/3/2016, το μόνο που κυκλοφόρησε το 2015 στη χώρα μας ήταν ένα μικρό κρουαζιερόπλοιο με θεματικό ταξίδι σε μέρη που έγιναν μάχες του Α΄Παγκοσμιου Πολέμου ή που υπάρχουν συμμαχικά κοιμητήρια, ως ιδωτική πρωτοβουλία βέβαια και ουχί αποτέλεσμα κρατικής ή τοπικής προβολής της χώρας μας.

Όταν μίλησα με την υπεύθυνη του Commonwealth War Graves Commission στην περιοχή μας για να οργανώσουμε κάποιες επισκέψεις, μου είπε ότι είχε στείλει τα φυλλάδια τους και υλικό προβολής των μνημείων στις ενώσεις τουριστικών πρακτόρων της Ελλάδας και στο Υπουργείο Τουρισμού πριν από 2 χρόνια, αλλά κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να επικοινωνήσει μαζί της για τον εορτασμό της επετείου.

Αφού λοιπόν φτάσαμε προχθές μέσω αρκετής αναζήτησης στην ιστορική γέφυρα και αφού την είδαμε μπροστά μας, είδαμε τελικά και μια μικροσκοπική ταμπελίτσα που λέει "Προς γέφυρα"!!! 

Τι ήταν αυτή η γέφυρα? Τι συνέβη εδώ? Ούτε όνομα δεν έχει καν? Κανένα μνημείο, καμία αναφορά στην ανατίναξη. Όποιος έχει ίντερνετ ας το γκουγκλάρει επί τόπου να μάθει. Αν και για να έχει καταφέρει να φτάσει ως εκεί, κάτι θα ήξερε κι από πριν για τη σημασία του τόπου.

Αν αρχίσουμε από τώρα να σχεδιάζουμε κάτι για το 2040-2044, που θάναι η άλλη επέτειος, κάτι μπορεί να γίνει!

*κ. Έφη Καλαμπουκίδου είναι Διπλωματούχος Ξεναγός στα Αγγλικά, Γερμανικά & Ελληνικά, Πρόεδρος Δ.Σ. Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών (FEG), Πρόεδρος Δ.Σ. Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξεναγών (ΠΟΞΕΝ) & Ευρωπαϊκή Εκπαιδεύτρια Ξεναγών της FEG και Εθνική Εκπαιδεύτρια Ξεναγών της WFTGA.