Γιατί νιώθουμε πως ο χρόνος φεύγει μέσα από τα χέρια μας;

• Ήρθαν ξανά τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά και σε λίγο το 2024 θα αποτελεί παρελθόν. Πολλοί όμως αδυνατούν να πιστέψουν πως πέρασε κιόλας μια χρονιά. Γιατί; H απάντηση στο εξαιρετικό θέμα της DW, που ακολουθεί...

Υπάρχει μία ερώτηση που ο Μαρκ Βίτμαν ακούει ξανά και ξανά: γιατί μας δημιουργείται η αίσθηση πως ο χρόνος περνάει ολοένα και πιο γρήγορα;

Ο ψυχολόγος και νευροεπιστήμονας Βίτμαν ερευνά εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι τον χρόνο. Και σύμφωνα με την εμπειρία του αυτή η αίσθηση πως ο χρόνος γλιστράει μέσα από τα χέρια μας είναι κάτι που νιώθουν όλοι οι άνθρωποι.

Ειδικά κατά την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται «Κάτσε, πώς γίνεται να πέρασε πάλι ένας ολόκληρος χρόνος; Μόλις πριν από λίγο δεν γιορτάσαμε το 2024, πριν από λίγες εβδομάδες δεν ήταν καλοκαίρι; Ή έστω φθινόπωρο;».

Σε μία έρευνά του το 2005 ο Βίτμαν διαπίστωσε πως «τα τελευταία δέκα χρόνια είναι τα πιο ευαίσθητα όσον αφορά την αντίληψή μας για τον χρόνο. Όσο περισσότερο μεγαλώνουμε, τόσο πιο γρήγορα νιώθουμε πως έχουν περάσει αυτά τα δέκα χρόνια». Αυτή η αίσθηση ξεκινάει ήδη από την εφηβεία και συνεχίζεται έως την ηλικία των 70 ετών. «Στα 20, στα 30, τα 40, τα 50 μας όλα μάς φαίνεται πως συμβαίνουν πολύ πιο γρήγορα».

«Η ρουτίνα σκοτώνει τον χρόνο»

Γιατί συμβαίνει όμως αυτό; Η απάντηση που δίνουν οι μέχρι τώρα μελέτες είναι η εξής: «Η ρουτίνα σκοτώνει τον χρόνο».

Το πώς θυμόμαστε το κάθε γεγονός του παρελθόντος σχετίζεται και με την εντύπωση που μας είχε αφήσει αυτό. «Όσο περισσότερες νέες εμπειρίες βιώνουμε σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τόσο πιο μακρινό μας φαίνεται αυτό. Το ίδιο συμβαίνει για παράδειγμα και όταν περνάμε ένα Σαββατοκύριακο με φίλους: εκείνες τις ημέρες περνάμε τέλεια, ζούμε φανταστικές εμπειρίες – και αργότερα αισθανόμαστε πως έχει μεσολαβήσει ένας ολόκληρος αιώνας», εξηγεί ο Βίτμαν.

Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν και οι επιστήμονες Ντίνα Αβνί-Μπαντάντ και Ιλάνα Ρίτοφ το 2003, όταν μελέτησαν το πώς αντιλαμβάνονταν τον χρόνο διάφοροι άνθρωποι που βρίσκονταν σε διακοπές: όσοι συμμετείχαν στη μελέτη δήλωσαν πως ένιωθαν πως οι πρώτες ημέρες των διακοπών τους ήταν συναρπαστικές και διαρκούσαν περισσότερο. Όσο προχωρούσαν οι διακοπές τους όμως, τόσο πιο σύντομες έμοιαζαν οι ημέρες – ακριβώς επειδή πλέον οι διακοπές είχαν εξελιχθεί σε ενός είδους ρουτίνα.

Το ίδιο συμβαίνει και με την ηλικία των ανθρώπων, όπως ανακάλυψε ο Βίτμαν: όταν κάποιος είναι νέος, βιώνει συχνά πράγματα για πρώτη φορά που του προκαλούν εντύπωση. «Κάποια στιγμή όμως συνειδητοποιούμε πως μένουμε επί 30 χρόνια στο ίδιο μέρος, έχουμε την ίδια δουλειά και τους ίδιους φίλους. Τότε ο χρόνος μάς φαίνεται πως περνάει πολύ πιο γρήγορα, επειδή δεν βιώνουμε αρκετές ιδιαίτερες νέες εμπειρίες», αναφέρει ο επιστήμονας.

Ο ρόλος των συναισθημάτων

Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για το πώς νιώθουμε στις περιόδους των γιορτών. Όποιος δηλαδή τηρεί τις παραδόσεις ή προτιμάει να περάσει ήσυχα τις εορταστικές ημέρες, αυτός θα αισθανθεί τις ημέρες ανάμεσα στα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά να περνούν πιο γρήγορα – ή όπως λέγεται συχνά, θα «χάσει την αίσθηση του χρόνου», προσθέτει ο Βίτμαν. Εάν κάποιος αντιθέτως πάει για σκι στις διακοπές του, δει νέα μέρη και γνωρίσει νέους ανθρώπους, θα νιώσει μάλλον πως οι μέρες κρατούν περισσότερο.

Σε όλα αυτά παίζουν βέβαια ρόλο και τα συναισθήματα. Σύμφωνα με τον ειδικό «όλες οι μελέτες για την πανδημία στην Αγγλία, την Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία έδειξαν πως όσο πιο άσχημα αισθάνεται κάποιος, τόσο πιο αργά νιώθει πως περνάει ο χρόνος. Μπορεί βέβαια να συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο. Όταν πήγα για παράδειγμα στο πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, ο πρώτος χρόνος πέρασε απίστευτα αργά, επειδή όλα όσα ζούσα ήταν κάτι το καινούριο. Παρ' όλα αυτά όμως η ανάμνηση αυτής τη περιόδου είναι πολύ ευχάριστη».

Σταματώντας – ή επιταχύνοντας – τον χρόνο

Όποιος θέλει να σταματήσει τον χρόνο, μπορεί να το κάνει – κατά κάποιον τρόπο. Το κλειδί είναι να αλλάζουμε έστω λίγο τη ζωή μας ανά κάποιο διάστημα. «Η ρουτίνα μπορεί να είναι καλή και να μας δημιουργεί μία αίσθηση ασφάλειας. Αλλά μπορούμε κιόλας να μιλήσουμε με τον γείτονά μας έτσι για αλλαγή, με τον οποίο δεν αλλάζουμε ποτέ δύο κουβέντες», λέει ο Βίτμαν. Με τέτοιες μικρές διαφοροποιήσεις μπορούμε «να έχουμε νέα βιώματα και στην ενήλικη ζωή μας και με αυτόν τον τρόπο να αισθανόμαστε καλύτερα και να νιώθουμε πως ο χρόνος περνάει πιο αργά».

Και τι γίνεται όταν αισθανόμαστε πως οι στιγμές κρατούν αιώνες, όπως για παράδειγμα τις φορές που περιμένουμε στην ουρά ενός ταμείου; Κατά τον επιστήμονα σε τέτοιες φάσεις «έχουμε μερικά λεπτά μόνο για τον εαυτό μας. Στόχος είναι να εξασκηθούμε στην αξιοποίηση αυτών των λεπτών, σκεπτόμενοι για παράδειγμα πώς είναι η μέρα μας ή τι άλλα πράγματα έχουμε να κάνουμε σήμερα, στα πλαίσια μίας "γνωστικής αναδιάρθρωσης”». Έτσι, μέσα από μια νοητική διαδικασία που μοιάζει αρκετά με αυτήν του διαλογισμού, μπορούμε να αισθανθούμε μία εσωτερική ηρεμία ακόμη και σε καταστάσεις που κατά τ' άλλα μας κάνουν νευρικούς – και την ίδια στιγμή να μην νιώθουμε πως καθόμαστε στην ίδια ουρά εδώ και ώρες.

Πηγή: DW

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς