Καμπανάκι από επιστήμονες | Πώς ο τουρισμός αλλάζει το πρόσωπο των νησιών

Εικόνες από τα ελληνικά νησιά που κάποτε θεωρούνταν αυτονόητες — μουλάρια φορτωμένα με τη σοδειά της ημέρας να διασχίζουν τα σοκάκια, ψαράδες που επιστρέφουν με γεμάτα δίχτυα — σήμερα τείνουν να εξαφανιστούν. Στη θέση τους, τουρίστες που κάνουν βόλτες με γαϊδουράκια και φορτηγά που μεταφέρουν προϊόντα από την ηπειρωτική Ελλάδα. Η γεωργία και η αλιεία παρακμάζουν, καθώς όλο και περισσότεροι στρέφονται σε πιο προσοδοφόρες δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό.

Αυτή η μετάβαση, ωστόσο, συνοδεύεται από σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες, όπως αναδείχθηκε στην πρόσφατη ημερίδα «Νησιά σε Κίνδυνο – Αναζητώντας το Μέτρο», που διοργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Αφανισμός δασών και εγκατάλειψη καλλιεργειών

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο Κώστας Θεοδώρου, αναπλ. καθηγητής στο τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, από το 1990 έως το 2018, σχεδόν 14.000 εκτάρια δασών χάθηκαν από τα ελληνικά νησιά. Ενδεικτικά, η Χίος έχασε το 41% των δασικών της εκτάσεων, η Θάσος το 40% και η Ρόδος το 34%.

Παράλληλα, ο καθηγητής Θανάσης Κίζος, καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, από το 1961 έως το 2010 η γεωργία και η κτηνοτροφία στα νησιά του βόρειου και του νότιου Αιγαίου υποχώρησαν κατά 39%. Επίσης, σχεδόν το 50% των γεωργικών εκτάσεων έχει εγκαταλειφθεί από το 1960. Σε νησιά όπως οι Οινούσσες, η Νίσυρος και η Κίμωλος, τα ποσοστά εγκατάλειψης φτάνουν το 92,5%, 92,3% και 86% αντίστοιχα.

Ο τουρισμός αλλάζει τη χρήση γης

Η ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού έχει οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου οικοδομική έκρηξη. Από το 1990, η οικοδομημένη έκταση στη Μύκονο έχει αυξηθεί κατά 341% και στη Σύρο κατά 310%, με αποτέλεσμα να μειώνεται η διείσδυση του νερού στο έδαφος, κάτι που επηρεάζει και τα εναπομείναντα καλλιεργήσιμα εδάφη. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στα νησιά: στην Αττική, σχεδόν το 70% των δασών εξαφανίστηκε μέσα σε μόλις 25 χρόνια. Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Ευθύμιος Λέκκας του ΟΑΣΠ: «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε άλλο ένα δέντρο».

Η ανάγκη για ισορροπία

Το δίλημμα είναι πλέον ξεκάθαρο: πώς μπορεί να συνεχιστεί η τουριστική ανάπτυξη χωρίς να καταστραφεί το φυσικό περιβάλλον που την τροφοδοτεί; Οι επιστήμονες και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις ζητούν άμεσα μέτρα και στρατηγικές που να συνδυάζουν την οικονομική δραστηριότητα με τη διατήρηση του φυσικού πλούτου. Χωρίς αυτόν, άλλωστε, δεν θα υπάρχει και τουρισμός.

Τα νησιά της Ελλάδας βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η επόμενη δεκαετία θα κρίνει αν θα συνεχίσουν να είναι ζωντανά οικοσυστήματα με βιώσιμες τοπικές κοινωνίες ή αν θα μετατραπούν σε υπερδομημένους, εξαρτημένους αποκλειστικά από τον τουρισμό προορισμούς, με όλα τα ρίσκα που αυτό συνεπάγεται.