Πόσο ασφαλείς είναι οι πτήσεις σε περίοδο πολέμου; Τα πολύπλοκα πρωτόκολλα για τις αεροπορικές εταιρίες

Οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις στη Μ. Ανατολή έχουν προκαλέσει, είναι αναπόφευκτο να οδηγήσουν σε μερική αναστάτωση στην ομαλή λειτουργία των αερομεταφορών, ως αποτέλεσμα των διαδικασιών που προβλέπονται στη βιομηχανία αερομεταφορών σε περιπτώσεις διαφύλαξης της ασφάλειας των επιβατών και των πληρωμάτων πτήσης σε ανάλογες περιπτώσεις.

Αυτό επισημαίνει σε άρθρο του ο αντιπρόεδρος Ασφάλειας της Διεθνούς Ένωσης Αερομεταφορών (ΙΑΤΑ), Nick Careen, επιδιώκοντας να παρουσιάσει τις περίπλοκες διαδικασίες και τα μέτρα ασφαλείας που ακολουθούνται στη βιομηχανία αερομεταφορών σε έκτακτες περιστάσεις σύρραξης για την προστασία των πολιτικών πτήσεων. 

Παρά τις προκλήσεις, ο κλάδος της πολιτικής αεροπορίας καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να προσφέρει ασφάλεια μετακινήσεων τους επιβάτες, αναγνωρίζοντας τη σημασία της αεροπορικής συνδεσιμότητας. Το 2024 εξυπηρετήθηκαν σχεδόν 22.000 δρομολόγια, αποδεικνύοντας την ανάγκη των ανθρώπων και των επιχειρήσεων για μετακινήσεις και δια ζώσης επαφές, τις οποίες μόνο η αεροπορία μπορεί να διευκολύνει σε τόσο μεγάλο βαθμό, επισημαίνει ο αντιπρόεδρος Ασφάλειας της ΙΑΤΑ.

Για να υπάρξουν όμως συνθήκες ασφάλειας στις αερομεταφορές απαιτούνται πολύπλοκες διαδικασίες. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει ο κ. Careen, ενώ η εκτίμηση κινδύνου είναι εκ φύσεως αντικειμενική, η προσέγγιση στη διαχείριση των πτήσεων σε περιόδους έναρξης ή κλιμάκωσης πολεμικών συγκρούσεων είναι πολυεπίπεδη. Ειδικότερα...

• το πρώτο επίπεδο είναι η μακροχρόνια διακρατική συμφωνία ότι τα πολιτικά αεροσκάφη δεν πρέπει ποτέ να αποτελούν στόχο στρατιωτικών επιχειρήσεων. Αυτό κατοχυρώνεται στη Σύμβαση του Σικάγο, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της διεθνούς πολιτικής αεροπορίας. 
• το δεύτερο επίπεδο προστασίας είναι η υποχρέωση των κρατών να λαμβάνουν υπόψη τυχόν κινδύνους και να κηρύσσουν το άνοιγμα, κλείσιμο ή περιορισμό του εναέριου χώρου τους. Αυτές οι πληροφορίες διανέμονται ευρέως μεταξύ κυβερνήσεων, αεροπορικών εταιρειών, παρόχων υπηρεσιών διαχείρισης εναέριας κυκλοφορίας και άλλων μέσω του συστήματος NOTAM, ή Ειδοποιήσεων προς τους Αεροπόρους (Notices to Airmen). Εάν ο εναέριος χώρος είναι κλειστός ή περιορισμένος, οι αεροπορικές εταιρείες δεν μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν.
• το τρίτο επίπεδο είναι η ρυθμιστική αρχή της αεροπορικής εταιρείας, η οποία μπορεί να αποφασίσει, βάσει της αξιολόγησής της, ότι οι αεροπορικές εταιρείες που λειτουργούν υπό τη δικαιοδοσία της πρέπει να αποφεύγουν ορισμένες περιοχές ή να λαμβάνουν επιπλέον προφυλάξεις. Αυτοί οι περιορισμοί κοινοποιούνται επίσης σε όλες τις αεροπορικές εταιρείες μέσω NOTAM και άλλων μέσων άμεσης επικοινωνίας. Σε πολλές περιπτώσεις κρίσεων, τα συμμαχικά κράτη ακολουθούν το παράδειγμα βασικών ρυθμιστικών αρχών όπως οι FAA ή EASA. 
• το τέταρτο επίπεδο αφορά τη λήψη αποφάσεων από τους αερομεταφορείς. Οι αεροπορικές εταιρείες υποχρεούνται να εφαρμόζουν και τις δικές τους στρατηγικές και επιχειρησιακές αξιολογήσεις κινδύνου. Ακόμα κι αν ο εναέριος χώρος είναι ελεύθερος, οι αεροπορικές εταιρείες οφείλουν να χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους προκειμένου να λάβουν μια τελική απόφαση σχετικά με τις διαδρομές που θα χρησιμοποιήσουν. Η ποιότητα αυτών των αποφάσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα των πληροφοριών που λαμβάνουν και η βελτίωση αυτών των πληροφοριών αποτελεί το επίκεντρο της πρωτοβουλίας Συμβουλευτικής Επιτροπής για Ασφαλέστερους Ουρανούς (Safer Skies Consultative Committee), η οποία συστάθηκε μετά την κατάρριψη της πτήσης PS752 των Ουκρανικών Αερογραμμών, με στόχο τη βελτίωση της ακρίβειας των πληροφοριών σε αυτόν τον τομέα, ιδίως εκείνων που προέρχονται από τις κυβερνήσεις.

Παράλληλα, η θέση των αεροσκαφών παρακολουθείται συνεχώς σε πραγματικό χρόνο, δίνοντας τη δυνατότητα στις αεροπορικές εταιρείες να τροποποιούν τη διαδρομή τους σε περίπτωση αυξημένων επιχειρησιακών κινδύνων. Οι πτήσεις διαθέτουν επαρκή καύσιμα για τέτοιες παρεκκλίσεις, ενώ τόσο οι πιλότοι όσο και οι αρμόδιες αρχές μπορούν να δώσουν εντολή αλλαγής πορείας ανά πάσα στιγμή.

Επίσης, υπάρχουν διεθνώς καθιερωμένα πρωτόκολλα για την ανακατεύθυνση των αεροσκαφών σε περιπτώσεις συγκρούσεων ή γεωπολιτικών κρίσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ένταση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, όπου τα πολιτικά αεροσκάφη υποχρεώθηκαν να παρακάμπτουν τον εναέριο χώρο της περιοχής, επιβαρύνοντας ωστόσο άλλους διαδρόμους που ήδη φιλοξενούν εκτροπές λόγω του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας. Επομένως, απαιτήθηκε διεθνής συνεργασία και σχεδιασμός ώστε να διασφαλιστεί ότι υπήρχε επαρκής χωρητικότητα για τη διαχείριση της ανόδου της κίνησης στις διαδρομές που επηρεάζονταν.

Τον συντονισμό αυτών των περίπλοκων διαδικασιών αναλαμβάνει ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), σε συνεργασία με ρυθμιστικές αρχές, οργανισμούς ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας και την IATA, η οποία διασφαλίζει την επικοινωνία των αναγκών των αεροπορικών εταιρειών. Παρά τη συντονισμένη προσπάθεια, καθυστερήσεις και ακυρώσεις είναι αναπόφευκτες, όπως δείχνουν τα δεδομένα της Eurocontrol, που υπολογίζει έως και 2.000 ακυρώσεις πτήσεων την ημέρα κατά τη θερινή περίοδο λόγω των περιορισμών στο εναέριο δίκτυο.

Επιπλέον, αυξάνονται τα περιστατικά παρεμβολών στα συστήματα δορυφορικής πλοήγησης (GPS) από εμπλεκόμενες πλευρές σε εμπόλεμες ζώνες, χωρίς ωστόσο να τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλεια, καθώς υπάρχουν εναλλακτικά συστήματα πλοήγησης και οι πιλότοι ενημερώνονται έγκαιρα μέσω συνεργασίας IATA και EASA.