Μεγάλη έρευνα του Tornos News | Τουρισμός στα χρόνια της λειψυδρίας (Μέρος Α΄)

• Η Ελλάδα, χώρα με ισχυρό brand στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη, βρίσκεται αντιμέτωπη με μία αυξανόμενη πρόκληση που τείνει να λάβει διαστάσεις κρίσης: την έλλειψη νερού. 

Τη θερινή κυρίως περίοδο πληθαίνουν οι περιοχές της χώρας που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα, καθώς η κλιματική αλλαγή, η ασυνήθιστα παρατεταμένη ανομβρία και η αλματώδης τουριστική ανάπτυξη χωρίς να συνοδεύεται από τις απαραίτητες δημόσιες υποδομές συνθέτουν ένα επικίνδυνο μίγμα: Αυξανόμενη ζήτηση και ταυτόχρονα μειούμενα αποθέματα νερού.

Από τις Κυκλάδες ως το Ιόνιο και από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη, ολοένα και περισσότερες περιοχές εκπέμπουν σήμα κινδύνου για τη βιωσιμότητα του υδατικού τους ισοζυγίου. Ο τουριστικός τομέας, ο οποίος αποτελεί βασικό πυλώνα της εθνικής οικονομίας, έχει τεθεί στο επίκεντρο ενός νέου, οξύτατου προβληματισμού: πώς μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται, όταν οι υποδομές ύδρευσης δεν επαρκούν ούτε για τις βασικές ανάγκες;

• Τα στοιχεία που συγκέντρωσε το Tornos News στο πλαίσιο μεγάλης πανελλαδικής έρευνας σε 13 περιοχές, καταδεικνύουν με αποκαλυπτικό τρόπο τη γεωγραφική εξάπλωση του φαινομένου. Σε νησιά όπως η Μύκονος, η Νάξος, η Μήλος, η Κάρπαθος και η Σχοινούσα, οι τοπικές αρχές καταφεύγουν σε λύσεις αφαλάτωσης για να καλύψουν τις ανάγκες της υψηλής σεζόν. Στην Κεφαλονιά, νερό μεταφέρεται με βυτιοφόρα. Σε δήμους όπως του Παγγαίου, της Βιάννου και του Νέστου, τίθενται περιορισμοί στη χρήση νερού, επιβάλλονται πρόστιμα και απορρίπτονται νέα αιτήματα υδροδότησης, ακόμα και από επιχειρήσεις.

Το κοινό νήμα που ενώνει όλες αυτές τις ενδεικτικές περιπτώσεις είναι η επείγουσα ανάγκη για ριζικές αλλαγές στον τρόπο που ο άνθρωπος διαχειρίζεται το νερό. Ενέργειες όπως η απαγόρευση χρήσης ύδρευσης σε πισίνες, η αυστηρή επιτήρηση της άρδευσης, η ενίσχυση της αποθήκευσης και η επιλεκτική παροχή ύδρευσης επιχειρήσεων δεν είναι πια «μέτρα πρόληψης» – είναι η νέα κανονικότητα.

Η έρευνα αναδεικνύει το πόσο απροετοίμαστη είναι η χώρα να ικανοποιήσει τις ανάγκες της τουριστικής αγοράς ενώ υπάρχουν σύγχρονες λύσεις που έχουν υιοθετήσει με επιτυχία ακόμη και πολύ περισσότερο άνυδροι προορισμοί στο εξωτερικό. Αποκαλύπτει τα κενά σχεδιασμού, την ανεπάρκεια κρίσιμων υποδομών και την ανάγκη μετάβασης σε ένα μοντέλο ορθολογικής, βιώσιμης και κοινωνικά δίκαιης διαχείρισης των φυσικών πόρων.

Η διασφάλιση του νερού και κατά συνέπεια του ίδιου του τουρισμού, απαιτεί πλέον τολμηρές πολιτικές επιλογές, ρεαλιστικές επενδύσεις, αλλά και μία πολιτισμική μετατόπιση: να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε το νερό όχι ως αυτονόητο δεδομένο, αλλά ως έναν πολύτιμο και –όλο και περισσότερο– δυσεύρετο πόρο.

• Ας δούμε όμως αποφάσεις, που έχουν ληφθεί σχετικά πρόσφατα από προορισμούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου:

Μύκονος: Άμεσα αλλά προσωρινά μέτρα με αφαλατώσεις

Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης  -Αποχέτευσης Μυκόνου (ΔΕΥΑ Μυκόνου), ενέκρινε την υποβολή αιτήματος προς το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής για χορήγηση προσωρινής άδειας εγκατάστασης λειτουργίας μονάδας Αφαλάτωσης περιοχής Άνω Μερά. Όπως αναφέρεται στην απόφαση, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για την άμεση αντιμετώπιση της λειψυδρίας που προκλήθηκε από ασυνήθιστη ανομβρία, με αποτέλεσμα οι απολήψιμες ποσότητες νερού στα δύο φράγματα του νησιού να είναι πολύ μικρότερες από τις ανάγκες και να απαιτείται η συμπλήρωση του υδρευτικού ισοζυγίου με αγορά πόσιμου νερού, το οποίο θα προέρχεται και από αφαλάτωση θαλασσινού νερού. Ειδικά στο φράγμα της Άνω Μεράς οι απολήψιμες ποσότητες νερού είναι εξαιρετικά μικρές.

Σημειώνεται ότι η υδροδότηση της Μυκόνου εξυπηρετείται από τους δύο υδατοταμιευτήρες του νησιού (Φράγματα Μαραθιού και Άνω Μεράς), όπου βασικός πόρος νερού είναι οι βροχοπτώσεις. Η Μύκονος κατά το τρέχον έτος αντιμετωπίζει έντονη λειψυδρία εν όψει και των αυξημένων αναγκών της θερινής τουριστικής περιόδου. ‘Ήδη, η ΔΕΥΑ Μυκόνου έχει προχωρήσει σε άμεσα μέτρα για να αντιμετωπίσει την αναμενόμενη λειψυδρία, όπως συμβάσεις μετά από δημόσιους διαγωνισμούς για αγορά πόσιμου νερού αφαλάτωσης ποσότητας 3.600 κυβικά μέτρα ανά ημέρα, για τις ανάγκες της Χώρας Μυκόνου, καθώς και μέτρα περιορισμού της σπατάλης του νερού.

Κεφαλονιά: Διανομή νερού με βυτιοφόρο…

Η  Διαδημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης - Αποχέτευσης Δήμων Κεφαλονιάς (ΔΙΑΔ.Ε.Υ.Α.Δ.Κ) αποφάσισε την απ’ ευθείας ανάθεση εργασιών διανομής νερού στη Δημοτική Ενότητα Λειβαθούς του Δήμου Αργοστολίου. ‘Όπως αναφέρεται στην απόφαση, η Δημοτική Ενότητα Λειβαθούς, πλέον των 5.800 μόνιμων κατοίκων, περιλαμβάνει 11 συνολικά Τοπικές Κοινότητες και αποτελεί μία ιδιαίτερα τουριστική περιοχή. Ολόκληρη η Δημοτική Ενότητα υδροδοτείται από επιμέρους εκτεταμένα δίκτυα ύδρευσης που τροφοδοτούνται από πληθώρα ενεργών γεωτρήσεων.

Τα τελευταία χρόνια, με την κλιματική αλλαγή να ενισχύει την εμφάνιση όλο και μεγαλύτερων περιόδων ξηρασίας και την τουριστική περίοδο του νησιού να διαρκεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, κάθε χρόνο, κυρίως κατά τη διάρκεια της θερινής, τουριστικής περιόδου, είτε έπειτα από βλάβη υπάρχουσας υδρογεώτρησης, είτε λόγω αυξημένης ζήτησης σε πόσιμο νερό, παρίσταται απολύτως αναγκαία η μεταφορά πόσιμου νερού στην ανωτέρω Δημοτική Ενότητα, προκειμένου να καλυφθούν πλήρως οι ανάγκες αυτής. Η μεταφορά νερού μέσω κατάλληλου βυτιοφόρου οχήματος, θα γίνεται σε κάθε περίπτωση από τον Κούταβο Αργοστολίου, την κοντινότερη δηλαδή πηγή πλεονάζοντος, πόσιμου νερού.

Παγγαίο: Απαγόρευση χρήσης νερού σε πισίνες

Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Άρδευσης Δήμου Παγγαίου πρότεινε την απαγόρευση υδροδότησης των κολυμβητικών δεξαμενών από το δίκτυο ύδρευσης και την επιβολή προστίμου στους παραβάτες 1.000 ευρώ για πισίνα έως 30 κυβικά, ενώ για τις μεγαλύτερες πισίνες προτάθηκε πρόστιμο 2.000 ευρώ. ‘Όπως σημειώνει η απόφαση, ο Δήμος Παγγαίου είναι ο πρώτος Δήμος στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης στις εκδόσεις νέων οικοδομικών αδειών και ανάμεσα στους πρώτους πανελλαδικά, με μεγάλη οικιστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, αποτελώντας τόπο παραθέρισης χιλιάδων τουριστών κατά την διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου.

Η κλιματική κρίση όμως έχει οδηγήσει σε δραστική μείωση βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων καθώς και οι υψηλές θερμοκρασίες, οδηγούν σε άνοδο της ζήτησης πόσιμου νερού. Ο συνδυασμός μάλιστα των μειωμένων ποσοτήτων διαθέσιμου νερού με υψηλά επίπεδα κατανάλωσης, είναι εξαιρετικά πιθανό να προκαλέσει προβλήματα στην υδροδότηση των καταναλωτών. Για τους λόγους αυτούς κρίθηκε επιτακτική η ανάγκη να ληφθούν ενέργειες εξοικονόμησης νερού παράλληλα αλλάζοντας την καταναλωτική συμπεριφορά των δημοτών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της δημοτικής επιχείρησης, από τις εκδοθείσες άδειες δόμησης για το 2024, το 20% αυτών περιλαμβάνουν κατασκευή πισίνας.

Στην πραγματικότητα αυτό το ποσοστό αυτό είναι κατά πολύ μεγαλύτερο, αφού για την τοποθέτηση πισίνας δεν είναι υποχρεωτικό να δηλωθεί στην άδεια δόμησης αλλά μπορεί να κατασκευαστεί μεταγενέστερα με την έκδοση μιας τυπικής άδειας μικρής κλίμακας. Μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία της δημοτικής επιχείρησης , υπολογίζεται ότι στον Δήμο υπάρχουν περίπου 350 πισίνες. Αν υπολογιστεί ότι κάθε μια χρειάζεται περίπου 40 κυβικά μόνο για την αρχική υδροδότηση αυτών απαιτείται 14.000 κυβικά νερό, ενώ το νερό που απαιτείται για την ανανέωσή τους, αυξάνει κατά πολύ τον αριθμό των κυβικών.

Βιάννος Ηρακλείου: Πισίνες, κήποι και καθαριότητα πρέπει να βρουν άλλον τρόπο χρήσης νερού

Την ίδια λογική ακολουθεί και ο Δήμος Βιάννου στο Ηράκλειο της Κρήτης, ο οποίος αποφάσισε την επιβολή προστίμου 500 ευρώ για την παραβίαση των κανόνων ύδρευσης και 1.000 ευρώ για τη μη συμμόρφωση με τους κανόνες άρδευσης. Ειδικότερα για την ύδρευση, σημειώνονται μεταξύ άλλων τα εξής: Το νερό της ύδρευσης θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών. Απαγορεύεται η χρήση του για άλλο σκοπό (π.χ. πλύσιμο δρόμων, αυτοκινήτων, πότισμα κήπων). Επίσης, απαγορεύεται η χρήση του νερού ύδρευσης σε όλες τις πισίνες, ασχέτως αν είναι νέες ή υφιστάμενες.

Νέστος: Απόρριψη αιτημάτων υδροδότησης επιχειρήσεων και λόγω μειωμένων αποθεμάτων νερού

Η Δημοτική Επιχείρηση ύδρευσης-αποχέτευσης Νέστου (ΔΕΥΑ Νέστου) απέρριψε αιτήματα υδροδότησης ακινήτων επιχειρήσεων ανακύκλωσης μετάλλων και φωτοβολταϊκών πάνελ που βρίσκονται εκτός του δικτύου της, γιατί όπως εξηγεί, μεταξύ άλλων, προκειμένου να υδροδοτηθεί ένα ακίνητο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η θέση αυτού σε σχέση με υφιστάμενα σημεία υδροληψίας, καθώς είναι σφόδρα πιθανόν η απόσταση να είναι τόσο μεγάλη έτσι ώστε να μην δύναται το υφιστάμενο δίκτυο να αντέξει τις πιέσεις και να τροφοδοτήσει την νέα παροχή. Επιπλέον, η ΔΕΥΑ Νέστου αναφέρει ότι το νερό, παρόλο που θεωρείται δημόσιο αγαθό και ανθρώπινο δικαίωμα, δεν είναι ανεξάντλητο. Σε περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας, μείωσης των υδατικών αποθεμάτων και αυξημένης ζήτησης συγκεκριμένα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ειδικά σε τουριστικές περιοχές, οι ΔΕΥΑ υποχρεούνται να λάβουν μέτρα για την ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Μήλος: Αποθήκευση νερού για να ανταπεξέλθει στην τουριστική περίοδο

Η Δημοτική Επιτροπή του Δήμου Μήλου ανέθεσε σε εταιρεία συστημάτων διαχείρισης υδάτινων πόρων και τεχνολογίας προστασίας του περιβάλλοντος την προμήθεια και τοποθέτηση νέων δεξαμενών αποθήκευσης νερού συνολικής χωρητικότητας 5.000 κυβικών μέτρων, με σκοπό το νησί να ανταπεξέλθει στις υδρευτικές του ανάγκες, ενόψει και της καλοκαιρινής σεζόν. 

Τήνος: Προτάσεις μείωσης μεγέθους ξενοδοχείων και λιγότερες πισίνες

Σε ότι αφορά το τοπικό πολεοδομικό σχέδιο για την Τήνο, ο Δήμος του νησιού έχει προτείνει τον περιορισμό των μεγεθών για τα τουριστικά καταλύματα. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει σχετική εισήγηση να μην γίνουν μεγάλα ξενοδοχεία. Παράλληλα σημειώνεται ότι όσα ξενοδοχεία γίνουν θα πρέπει να γίνονται με σεβασμό στο τοπίο και στις ιδιαιτερότητες του τόπου, δηλαδή με τις λιγότερες δυνατές πισίνες. Αντίστοιχοι περιορισμοί προτείνεται να ισχύουν και στις μεσαίες και μικρότερες μονάδες.

Νάξος: Επείγουσες διαδικασίες αφαλάτωσης ενόψει της τουριστικής περιόδου

 Η Δημοτική Επιτροπή του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων ενέκρινε τη διενέργεια ανοικτού ηλεκτρονικού διαγωνισμού για την προμήθεια πόσιμου νερού αφαλάτωσης ελάχιστης ποσότητας 2.000 κυβικών μέτρων ανά ημέρα. ‘Όπως επισημαίνεται στην απόφαση, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για την άμεση αντιμετώπιση της λειψυδρίας που προκλήθηκε από ασυνήθιστη ανομβρία, με αποτέλεσμα οι απολήψιμες ποσότητες νερού στα δύο φράγματα του νησιού να είναι πολύ μικρότερες από τις ανάγκες και να απαιτείται η συμπλήρωση του υδρευτικού ισοζυγίου με αγορά πόσιμου νερού, το οποίο θα προέρχεται και από αφαλάτωση θαλασσινού νερού. Σημειώνεται ότι η υδροδότηση της Νάξου εξυπηρετείται κυρίως από τους δύο υδατοταμιευτήρες του νησιού (Φράγμα Φανερωμένης και Λιμνοδεξαμενή Εγγαρών), όπου βασικός πόρος νερού είναι οι βροχοπτώσεις. Η Νάξος κατά το τρέχον έτος συνεχίζει να αντιμετωπίζει το πρόβλημα της λειψυδρίας. Επιπλέον, ήταν ιδιαίτερα αυξημένες οι ανάγκες του νερού και της προηγούμενης θερινής τουριστικής περιόδου, λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας.

Σχοινούσα: Μια δωρεά που προσδοκά να λύσει το πρόβλημα της ύδρευσης

Η Δημοτική Επιτροπή του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων αποδέχτηκε τη δωρεά ενός νέου κτιρίου που θα στεγάσει το μηχανοστάσιο που απαιτείται για την εγκατάσταση και θέση σε λειτουργία των 2 μονάδων επεξεργασίας θαλασσινού νερού για τις ανάγκες της Σχοινούσας. Στην απόφαση αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι η δωρεά είναι ζωτικής σημασίας για τις ανάγκες υδροδότησης της Σχοινούσας.  

Κάρπαθος: Αφαλάτωση μόνο για τις 120 ημέρες της σεζόν

Η Δημοτική Επιτροπή του Δήμου Καρπάθου ενέκρινε την ανάθεση της σύμβασης για την μίσθωση μονάδων αφαλάτωσης διάρκειας 120 ημερών. Η σύμβαση αφορά στη μίσθωση  μίας φορητής μονάδας αφαλάτωσης θαλασσινού νερού, συνολικής δυναμικότητας παραγωγής 1.200 κυβικών μέτρων την ημέρα πόσιμου νερού για τον οικισμό Πηγάδια και μίας φορητής μονάδας αφαλάτωσης θαλασσινού νερού δυναμικότητας παραγωγής 300 κυβικών μέτρων την ημέρα πόσιμου νερού για τον οικισμό Απέρι. Όπως αναφέρεται στην απόφαση, η τουριστική σεζόν στο νησί έχει ήδη ξεκινήσει, ωστόσο οι προσδοκώμενες βροχοπτώσεις δεν ανήλθαν σε επιθυμητά επίπεδα έτσι ώστε να πληρωθεί ο υδροφόρος ορίζοντας, με αποτέλεσμα άλλες γεωτρήσεις να έχουν στερέψει και άλλες να αντλούν υφάλμυρο νερό. Επιπλέον, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, προκύπτει η δραματική μείωση της ποσοτικής και ποιοτικής επάρκειας των εκμεταλλεύσιμων υπόγειων υδάτων και του υδροφόρου ορίζοντα γενικά.

Σημαντικό παράδειγμα η διακοπή λειτουργίας του διυλιστηρίου που παρείχε στο δήμο νερό από το φράγμα, 1.000 κυβικών ημερησίως καθώς η χαμηλή στάθμη του το καθιστά πλέον αδύνατο προς εκμετάλλευση που οφείλεται στο γεγονός των μειωμένων βροχοπτώσεων. Επομένως κρίθηκε εξαιρετικά επείγουσα η μίσθωση μονάδων αφαλάτωσης για τους καλοκαιρινούς μήνες ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει η Κάρπαθος στην τουριστική περίοδο.

Αλόννησος: Αφαλατώσεις, η μόνη λύση για την έντονη λειψυδρία

Ο Δήμος Αλοννήσου ενέκρινε την εγκατάσταση μονάδας αφαλάτωσης δυναμικότητας 600 κυβικών μέτρων στη θέση «Μηλιά» και μονάδας αφαλάτωσης δυναμικότητας 200 κυβικά μέτρα στη θέση «Άγιος Δημήτριος» λόγω έντονης λειψυδρίας και έκτακτης ανάγκης υδροδότησης ενόψει της ερχόμενης τουριστικής περιόδου.

Σπέτσες: Αναγκαστική προμήθεια πόσιμου νερού λόγω σημαντικών ελλείψεων

Ο Δήμος Σπετσών ενέκρινε τη σύναψη σύμβασης για την παροχή δικτύου άντλησης πόσιμου ύδατος και των συναφών υπηρεσιών, καθώς σε όλους τους τομείς της δραστηριότητος στο νησί, υπάρχει ανάγκη από πόσιμο νερό, στις καθημερινές δραστηριότητες, στις τουριστικές υπηρεσίες και σε άλλες περιπτώσεις. Εξάλλου, επισημαίνεται ότι τα νησιά του Αργοσαρωνικού (Σπέτσες, Αγκίστρι, Αίγινα, Ύδρα), όπως και άλλα νησιά της Ελλάδος που δεν διαθέτουν ίδιες πηγές πόσιμου ύδατος, ανέκαθεν αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα και δυσκολίες όσον αφορά στην υδροδότησή τους, καθώς ήταν αναγκασμένα να προμηθεύονται και μεταφέρουν το πόσιμο νερό από πηγές εκτός του νησιού, αντιμετωπίζοντας προβλήματα όπως η δυσκολία ανεύρεσης θαλάσσιου μεταφορέα.

Ιθάκη: Ένα εξαιρετικό παράδειγμα διαχείρισης νερού

Το νησί της Ιθάκης αποτελεί πρότυπο στη διαχείριση του νερού και είναι ένα από τα ελάχιστα μέρη που έχει καταφέρει κάτι τέτοιο. Ειδικότερα, η Ιθάκη έλυσε το πρόβλημα της ύδρευσης, καθώς αντιμετώπισε τη λειψυδρία με τις αφαλατώσεις. Σε πρόσφατες δηλώσεις του ο αντιδήμαρχος ύδρευσης κ. Ιωάννης Τρέλλης ανέφερε ότι από το 2021 η Ιθάκη υδροδοτείται 365 ημέρες το χρόνο, 24 ώρες το 24ωρο. Αυτό επιτεύχθηκε βασιζόμενο σε τρεις πυλώνες.  Πρώτον, στην παραγωγή του νερού με την προσθήκη δύο καινούριων μονάδων αφαλατώσεων με επιχορήγηση του υπουργείου ναυτιλίας, μία στο Βαθύ και μία στον Σταυρό Ιθάκης, με την κατασκευή 4 καινούριων δεξαμενών, πλην των υπαρχουσών και η παραγωγή είναι 1850 κυβικά την ημέρα, όταν η δυναμικότητα είναι ίδια, έχει επιτευχθεί δηλαδή 100% η παραγωγή. Το καλοκαίρι αποθηκεύεται νερό στις δεξαμενές και τον Ιούλιο και Αύγουστο που η κατανάλωση υπερβαίνει τα παραγόμενα κυβικά, χρησιμοποιούνται τα αποθέματα που υπάρχουν στις δεξαμενές. Αυτό έχει επιτευχθεί επίσης λόγω της καλής συντήρησης του δικτύου ύδρευσης, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν διαρροές και όταν υπάρχουν, αντιμετωπίζονται άμεσα, ώστε να μην χάνονται ποσότητες νερού. 

• Στο δεύτερο (αύριο) και τρίτο μέρος (μεθαύριο) της έρευνας θα παρουσιαστούν οι ανάγκες ύδρευσης της Ελλάδας το 2030 και οι ελλείψεις στον σχεδιασμό όπως καταγράφονται στο Εθνικό Επιχειρησιακό Σχέδιο για το Πόσιμο Νερό ανά Περιφέρεια.