Μια μέρα στο Ρέθυμνο: Περιήγηση στην τέχνη, την ιστορία και τη γεύση

Το Ρέθυμνο είναι μια ευχάριστη έκπληξη, ειδικά αν έχεις να το επισκεφθείς χρόνια. Καταφέρνει κάτι σπάνιο: να διατηρεί ζωντανή την πολιτιστική του ταυτότητα, αναδεικνύοντας τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής, της ιστορίας και του χαρακτήρα του, και ταυτόχρονα να εξελίσσεται με υποδομές που σέβονται τον επισκέπτη και τον τόπο. Από τον περίπατο στην παραλία με τα φαρδιά πεζοδρόμια, μέχρι την κομψότητα των υλικών στην Παλιά Πόλη, όλα μοιάζουν πιο προσεγμένα από ποτέ.

Η δική μας μέρα ξεκινάει – και τελειώνει – στο Ενετικό Λιμάνι. Κάπως έτσι ξεδιπλώνεται μια διαδρομή γεμάτη εικόνες, γεύσεις και ιστορίες.

Ενετικό Λιμάνι Ρεθύμνου

Το Ενετικό Λιμάνι είναι το στολίδι της πόλης. Όσες φορές κι αν βρεθείς εκεί, πάντα κάτι καινούργιο θα σου τραβήξει την προσοχή. Κάθε στιγμή εδώ, είναι διαφορετική: άλλες εικόνες, άλλη διάθεση, ίδια όμως η μαγεία.

Η είσοδός του ορίζεται από τον αιγυπτιακό φάρο, που στέκει σαν φρουρός του χρόνου. Γύρω του, αλιευτικά και σκάφη αναψυχής προσδένουν περιμετρικά, ενώ οι ψαροταβέρνες παραμένουν ζωντανές όλο το καλοκαίρι. Εδώ έρχεσαι για φαγητό, ποτό, παγωτό ή απλά για μια νυχτερινή περιπλάνηση στα στενά – μια εμπειρία που δεν χορταίνεται.

Φρούριο Φορτέτζα

Το Φρούριο Φορτέτζα δεσπόζει στον λόφο Παλαιοκάστρο και είναι από τα πιο εντυπωσιακά οχυρωματικά έργα της Κρήτης. Χτίστηκε από τους Βενετούς τον 16ο αιώνα, για να προστατεύσει την πόλη από τους Οθωμανούς, και παραμένει σήμερα ένα ζωντανό μνημείο της εποχής εκείνης. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης μπορεί κανείς να περπατήσει στα τείχη, να θαυμάσει την πανοραμική θέα στην πόλη και στο πέλαγος, και να επισκεφθεί το τζαμί του Σουλτάν Ιμπραήμ, που διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση.

Το απόγευμα, όταν πέφτει ο ήλιος, είναι η ιδανική ώρα για να ανηφορίσεις στο Φρούριο. Η χρυσαφένια λάμψη του φωτός πάνω στην πέτρα σε ταξιδεύει, ενώ η πόλη απλώνεται κάτω σου ήσυχη και γοητευτική.

Σοκάκια Παλιάς Πόλης

Η Παλιά Πόλη είναι μια περιπλάνηση στο παρελθόν με την άνεση του παρόντος. Ενετικά αρχοντικά, οθωμανικά λουτρά, μικρές εκκλησίες και στενά δρομάκια με κρεμασμένα μπουγαρίνια συνθέτουν ένα μοναδικό σκηνικό. Στους ίδιους δρόμους συνυπάρχουν μικρά ξενοδοχεία, καφέ και παραδοσιακά εργαστήρια, διατηρώντας τον χαρακτήρα της περιοχής αλώβητο από την τουριστική εμπορευματοποίηση.

Ξεχωρίζουν η Κρήνη Ριμόντι με τα λεοντοκέφαλα στόμια, η Ενετική Λότζια που σήμερα φιλοξενεί αναπαραγωγές έργων τέχνης, αλλά και η Μεγάλη Πόρτα που χωρίζει το ιστορικό από το σύγχρονο Ρέθυμνο.

Λίγα βήματα πιο κάτω, δείγμα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, το εστιατόριο Veneto το οποίο θεωρείται ένα από τα ομορφότερα εστιατόρια της περιοχής. Βρίσκεται στο ισόγειο του αρχοντικού Veneto και χωρίζεται σε τρεις τομείς, με την εσωτερική αυλή με τις δυο κρήνες και το δάπεδο με τα βότσαλα να αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα σημεία του.

Περπατώντας στα δρομάκια του Ρεθύμνου, τα πολύχρωμα, ανακαινισμένα σπίτια και η ρομαντική ατμόσφαιρα θυμίζουν πάντα, κάτι βαθιά κρητικό.

‘Οσον αφορά στη βαθιά ιστορία του τόπου, οι αρχαιολογικοί θησαυροί του είναι πολλοί και εκπληκτικοί. Για τον λόγο αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου πρόκειται να μεταφερθεί σε νέο κτήριο, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται τα ΚΤΕΛ, κάτι που αναμένεται να αλλάξει τον πολιτιστικό χάρτη της πόλης.

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Έκθεση ProFemina

Στην καρδιά της πόλης, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Ρεθύμνου παρουσιάζει την έκθεση ProFemina, σε επιμέλεια Κωστή Χρηστίδη. Πρόκειται για συνέχεια του αφιερώματος στις γυναίκες δημιουργούς, αυτή τη φορά με έργα από τη μόνιμη συλλογή του μουσείου. Ο τίτλος αντλείται από το ποίημα της Carolyn Kizer, ένα βαθιά φεμινιστικό κείμενο που με ποιητική αλλά διεισδυτική ματιά μιλά για την πολυπλοκότητα του να είσαι γυναίκα. Η έκθεση λειτουργεί όχι μόνο ως εικαστική πρόταση αλλά και ως κοινωνικό σχόλιο, με έργα που προκαλούν, συγκινούν και αφηγούνται σύγχρονες ιστορίες μέσα από το βλέμμα των γυναικών.

Η έκθεση φιλοξενεί έργα όπως Το παιχνίδι, 1987 της Λιλής Στρουμπούλη, Δυνατότεροι/ες μετά τα σύνορα, 2016 της Amich Roya κ.α.

Αρχαία Ελεύθερνα: Το μουσείο της Ιστορίας και της Φύσης

Καθώς αφήνεις πίσω την πόλη του Ρεθύμνου και ανηφορίζεις προς την ενδοχώρα, το τοπίο αλλάζει. Οι δρόμοι στενεύουν, τα σπίτια αραιώνουν, και η φύση αναλαμβάνει να διηγηθεί τη δική της ιστορία. Ελαιώνες, κυπαρίσσια, ροδιές, πλημμύρα από μαργαρίτες και αγριολούλουδα όπως η άγρια ορχιδέα και ο έβενος, συνθέτουν ένα μωσαϊκό που φέρει τη σφραγίδα της κρητικής γης. Στο βάθος, στις παρυφές του Ψηλορείτη, σε περιμένει η Αρχαία Ελεύθερνα, ένας τόπος όπου το αρχαίο παρελθόν δεν αναπαύεται, αλλά συνεχίζει να μιλά, να συγκινεί, να εμπνέει.

Η Ελεύθερνα ήταν μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης, με συνεχή κατοίκηση από την Υπονεολιθική εποχή έως και τα Βυζαντινά χρόνια. Χτισμένη σε στρατηγική θέση, μεταξύ Κνωσού, Κυδωνίας και του Ιδαίου Άντρου, η πόλη άκμασε ιδιαίτερα κατά τους γεωμετρικούς και αρχαϊκούς χρόνους. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης έχουν φέρει στο φως έναν ολόκληρο πολιτισμό, αποκαλύπτοντας κτίρια, δρόμους, νεκροπόλεις, εργαστήρια και ιερά.

Για να στεγαστεί αυτός ο πλούτος, δημιουργήθηκε το Μουσείο Αρχαιολογικού Χώρου Ελεύθερνας, το πρώτο του είδους του στην Κρήτη. Δεν είναι απλώς ένα μουσείο· είναι η καρδιά ενός ζωντανού αρχαιολογικού πάρκου που εξακολουθεί να αποκαλύπτει τα μυστικά του. Η μουσειακή του ταυτότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανασκαφή: τα εκθέματα δεν είναι αποσπασμένα από τον χώρο τους, αλλά οργανικά συνδεδεμένα μαζί του. Και δεν είναι στατικά – ανανεώνονται περιοδικά με νέα ευρήματα, δημιουργώντας μια έκθεση που εξελίσσεται όπως η ίδια η ιστορία.

Το μουσείο είναι γνωστό και ως Ο Όμηρος στην Κρήτη, καθώς αναδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο τις ομοιότητες ανάμεσα στον ομηρικό κόσμο και την πραγματικότητα της Ελεύθερνας. Η νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, που ήρθε στο φως με συγκλονιστικά ευρήματα, αποκαλύπτει ταφικά έθιμα πανομοιότυπα με εκείνα που περιγράφει η Ιλιάδα. Επιτύμβιες στήλες, όπλα, κοσμήματα, πυρά νεκρών και η περίφημη ταφή μιας "πριγκίπισσας" με χρυσά κοσμήματα και πολυτελή κτερίσματα, συγκροτούν ένα αφήγημα που φαίνεται να επιβεβαιώνει, όχι μεταφορικά, αλλά κυριολεκτικά, τον ομηρικό λόγο.

Αρχιτεκτονικά, το μουσείο μοιάζει να ξεπηδά από το ίδιο το χώμα. Ο σχεδιασμός του ενσωματώνεται στο τοπίο με διακριτικότητα και σεβασμό, δίνοντας την αίσθηση ότι πάντα ήταν εκεί. Η έκθεση οργανώνεται θεματικά και χρονολογικά, με πρωτότυπες προθήκες, σύγχρονες οπτικοακουστικές εφαρμογές, διαδραστικά μέσα και σαφή, κατανοητά κείμενα. Εδώ, η εμπειρία της επίσκεψης δεν είναι απλώς αισθητική ή ακαδημαϊκή. Είναι βιωματική.

Κι όμως, αυτό που κάνει την Ελεύθερνα να ξεχωρίζει δεν είναι μόνο η ιστορική της αξία ή η επιστημονική της τεκμηρίωση. Είναι η αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε έναν τόπο που συνεχίζει να αποκαλύπτεται. Έναν τόπο που δεν έχει στεγνώσει από μνήμες. Η διαδρομή μέχρι το μουσείο, η πεζοπορία στον αρχαιολογικό χώρο, η θέα προς το πέλαγος, όλα συντελούν σε μια εμπειρία σχεδόν μεταφυσική: εδώ, η φύση δεν είναι φόντο αλλά συνομιλητής. Η αρχαία ιστορία δεν είναι σκόνη – είναι φωνή.

Η Αρχαία Ελεύθερνα δεν είναι απλώς ένας σταθμός σε μια πολιτιστική διαδρομή. Είναι ένας τόπος που μπορεί να σε αλλάξει, να σε συγκινήσει, να σε συνδέσει με κάτι πολύ βαθύτερο από την τουριστική περιήγηση. Είναι η απόδειξη ότι, όταν η αρχαιολογία υπηρετείται με πάθος και επιστημονική ευσυνειδησία, μπορεί να γίνει γέφυρα ανάμεσα στον χθες και τον σήμερα. Και στην περίπτωση της Ελεύθερνας, η γέφυρα αυτή είναι και καλαίσθητη και στιβαρή.

Καφενείο Φιλιώ, από το 1900

Μετά από την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο, μια ευχάριστη έκπληξη μας περίμενε λίγα μέτρα πιο κάτω: το καφενείο «Φιλιώ», ένας γαστρονομικός σταθμός με ιστορία πάνω από έναν αιώνα.

Το καφενείο, που λειτουργεί αδιάκοπα από τις αρχές του 20ού αιώνα, είναι μια ζωντανή απόδειξη ότι η παράδοση, όταν συνδυάζεται με μεράκι και φροντίδα, μπορεί να γίνει εμπειρία. Όλα ξεκίνησαν από τον Βασίλη Αποστολάκη, που άνοιξε το πρώτο καφενείο γύρω στο 1900. Τη σκυτάλη πήραν στη συνέχεια ο γιος του, ο «Βασιλάνος», με τη γυναίκα του, τη γιαγιά Φιλιώ – μια εμβληματική μορφή για το χωριό. Η οικογένεια μεγάλωσε, οι εποχές άλλαξαν, αλλά το καφενείο έμεινε σταθερά ανοιχτό, περνώντας από γενιά σε γενιά. Σήμερα, η Βάλια –εκείνο το επτάχρονο κορίτσι που στα μέσα της δεκαετίας του '70 ανέβηκε σε σκαμνάκι για να φτιάξει τον πρώτο της καφέ υπό τις οδηγίες της γιαγιάς– συνεχίζει την παράδοση με τον σύζυγό της, τον Γιώργο.

Εδώ δεν τρως απλώς. Γεύεσαι τον χρόνο. Χοχλιοί με χόνδρο, άγριες αγκινάρες με σταφυλινάκι, χοιρινό με ρεβύθια, αρνί τσιγαριαστό και ψωμί ζυμωτό – όλα φτιαγμένα με υλικά από τον τόπο. Το καφενείο «Φιλιώ» δεν είναι απλώς ένας τόπος γεύσης, είναι ένας μικρός θεσμός, μια αφήγηση ζωής που συνεχίζεται.

Πηλός και Μαργαρίτες

Κατηφορίζοντας από την Ελεύθερνα προς το Ρέθυμνο, κάναμε στάση στο χωριό Μαργαρίτες. Χτισμένο αμφιθεατρικά με φόντο τα φαράγγια και θέα στη θάλασσα, το χωριό ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική του, τα σοκάκια του, και –κυρίως– για την κεραμική του τέχνη. Εδώ, η αγγειοπλαστική δεν είναι απλά παράδοση, είναι ταυτότητα. Με καταβολές που φτάνουν μέχρι τη Μινωική εποχή, οι πυλοπλάστες των Μαργαριτών δημιουργούν αντικείμενα καθημερινής χρήσης και τέχνης, από πιθάρια έως διακοσμητικές πιατέλες, διατηρώντας τις τεχνικές του παρελθόντος. Το χωριό, μαζί με το Θραψανό στο Ηράκλειο, θεωρούνται τα μεγαλύτερα κέντρα αγγειοπλαστικής στην Κρήτη – και όχι άδικα.

Στον 35ο Παράλληλο της Γης: Εκεί που η τσικουδιά γίνεται τέχνη

Αν η Κρήτη έπρεπε να αφηγηθεί την ψυχή της μέσα από ένα ποτό, αυτό θα ήταν η τσικουδιά. Όχι μόνο γιατί είναι βαθιά παραδοσιακή, αλλά γιατί συμπυκνώνει μέσα της τη φιλοξενία, τη χαρά της συνάντησης και το πνεύμα του κρητικού γλεντιού.

Στο Ρέθυμνο, όμως, αυτό το ταπεινό και ταυτόχρονα εμβληματικό απόσταγμα, ανεβαίνει επίπεδο. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στον 35ο παράλληλο της Γης, εκεί όπου χτυπά η καρδιά της Μεσογείου, το αποστακτήριο 35Ν δίνει νέα πνοή στην παράδοση. Το όνομά του δεν είναι τυχαίο. Εκεί, σ’ ένα μικρό σημείο ενός πανάρχαιου νησιού με ιστορία 5.000 χρόνων, άνθρωποι με ψυχή συνεχίζουν να δημιουργούν με μεράκι.

Πίσω από το 35Ν βρίσκεται ο Ηλίας Μελισσουργός (φωτό), ένας παραγωγός με αγάπη για τον τόπο και αφοσίωση στην ποιότητα. Με επιλεγμένες ποικιλίες σταφυλιών, δημιουργικούς πειραματισμούς και ξεκάθαρη αισθητική ταυτότητα, η τσικουδιά εδώ δεν σερβίρεται απλώς. Προσφέρεται σαν εμπειρία.

Το αποστακτήριο συνδυάζει τις πιο σύγχρονες μεθόδους παραγωγής με τη φροντίδα και τον σεβασμό της κρητικής παράδοσης. Και το αποτέλεσμα το νιώθεις σε κάθε γουλιά.

Στη γευσιγνωσία που ακολούθησε, σε ένα μεγάλο τραπέζι στρωμένο με κρητικά καλούδια, μέσα σε ατμόσφαιρα οικογενειακής ζεστασιάς, δοκιμάσαμε πέντε εκδοχές του αποστάγματος:

Η πολυποικιλιακή εκδοχή αποτελεί την «καρδιά» του αποστάγματος, με ισορροπημένο σώμα και στρογγυλή επίγευση που μένει. Η Syrah αποκαλύπτεται πληθωρική και εκφραστική, με έντονο χαρακτήρα και δυναμική παρουσία. Αντίθετα, το Muscat of Spina ξεδιπλώνεται ντελικάτο και αρωματικό, γεμάτο φρεσκάδα και λεπτές νύξεις λουλουδιών. Η Malvasia di Candia Aromatica έρχεται με φινετσάτη ανθικότητα και ένα γοητευτικό φινίρισμα που κλείνει ανάλαφρα. Τέλος, η παλαιωμένη εκδοχή, με 12μηνη παλαίωση σε γαλλικά δρύινα βαρέλια, ξεχωρίζει για την πολυπλοκότητα και τη ζεστασιά της. Είναι ένα απόσταγμα που εξελίσσεται διαρκώς στο ποτήρι, αφήνοντας μακρά, βαθιά επίγευση. Στον 35ο παράλληλο του Ρεθύμνου, η τσικουδιά δεν είναι απλώς απόσταγμα. Είναι αφήγηση. Είναι πολιτισμός.

Μετά το ηλιοβασίλεμα, αρχίζει το άλλο Ρέθυμνο

Το βράδυ επιστρέψαμε στο Ρέθυμνο. Τα σοκάκια της Παλιάς Πόλης φωτισμένα, γεμάτα ζωή, φωνές και μουσικές. Για το κλείσιμο της ημέρας, επιλέξαμε κάτι διαφορετικό: το Poquito – Barra Latina, το νέο εγχείρημα της Κατερίνας Ξεκάλου, που φέρνει στη ρεθυμνιώτικη νύχτα αέρα… εξωτικό. Το πολύχρωμο και εντυπωσιακό μπαρ προσφέρει εξαιρετικά κοκτέιλ – εμείς δοκιμάσαμε μια πολύ σωστή Μαργαρίτα που θα τη θυμόμαστε για καιρό.

Το Ρέθυμνο δεν είναι απλώς ένας προορισμός. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ένας τόπος που κουβαλά την Ιστορία του με αξιοπρέπεια και την Τέχνη του με ευαισθησία. Είναι η πόλη που μπορεί να σε ταξιδέψει από την ομηρική Ελεύθερνα ως τα σοκάκια της Παλιάς Πόλης και από ένα φρέσκο ψάρι στο λιμάνι μέχρι μια φεμινιστική εικαστική αφήγηση.

Σε μια μέρα – μόνο μία – μπορείς να γευτείς πολλά. Αλλά σίγουρα, το Ρέθυμνο θα σε πείσει να επιστρέψεις. Γιατί αυτή η πόλη δεν εξαντλείται. Αποκαλύπτεται σιγά-σιγά, σαν παλίμψηστο. Κι αν της δώσεις χρόνο, θα σου πει όλες τις ιστορίες της.

Προτάσεις για διαμονή με χαρακτήρα στο Ρέθυμνο

Το Ρέθυμνο προσφέρει άπειρες εξαιρετικές επιλογές φιλοξενίας για κάθε στιλ ταξιδιώτη, από μοντέρνα resorts μέχρι μικρά boutique ξενοδοχεία μέσα στον ιστορικό ιστό της πόλης. Στη δική μας εξόρμηση, ξεχωρίσαμε μεταξύ άλλων τα εξής ξενοδοχεία:

Για όσους θέλουν να συνδυάσουν πολυτέλεια με αστική άνεση, το Theartemis Palace αποτελεί εξαιρετική επιλογή. Πρόκειται για ένα κομψό city resort στην καρδιά της πόλης, που ενσωματώνει τη μοντέρνα αισθητική με την παραδοσιακή κρητική φιλοξενία. Στρατηγικά τοποθετημένο ανάμεσα στο νότιο και το βόρειο άκρο της Κρήτης, προσφέρει άμεση πρόσβαση στην Παλιά Πόλη αλλά και στις κοντινές αμμώδεις παραλίες.

Το Atrium Ambiance Hotel, μόνο για ενήλικες, προσφέρει ηρεμία, άνεση και υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Διαθέτει εξαιρετικά εστιατόρια και σύγχρονες εγκαταστάσεις σπα, αποτελώντας μια ήσυχη όαση για ζευγάρια ή παρέες που θέλουν να χαλαρώσουν ή να γεμίσουν ενέργεια μετά από μία γεμάτη μέρα στο πανέμορφο Ρέθυμνο.

Στην όχθη του Κρητικού Πελάγους και μέσα στην παλιά πόλη, το Ideon Hotel αποτελεί ιδανική αφετηρία για εξερεύνηση. Η τοποθεσία του, κυριολεκτικά δίπλα στα πιο χαρακτηριστικά σημεία της πόλης, το καθιστά εξαιρετικά βολικό για περιπάτους, επισκέψεις σε αξιοθέατα και φυσικά, για ρομαντικά ηλιοβασιλέματα δίπλα στο κύμα.

Τέλος, για τους λάτρεις του ιστορικού κέντρου και της αυθεντικής ατμόσφαιρας, το Pepi Boutique Hotel είναι κρυμμένο κόσμημα μέσα στην καρδιά της Παλιάς Πόλης. Βρίσκεται μόλις ένα λεπτό από τα μουσεία, τα καφέ, τα εστιατόρια και τα μπαρ του Ρεθύμνου, ενώ η παραλία απέχει μόλις δέκα λεπτά με τα πόδια. Ιδανικό για όσους θέλουν να έχουν τα πάντα, και τη θάλασσα, και τον πολιτισμό, κυριολεκτικά στα πόδια τους.