Οροπέδιο της Νίδας, Ο μυστικός παράδεισος στα υψίπεδα της Κρήτης

• Κείμενο - φωτό: Δημήτρης Σταθόπουλος

Αιωρούμενο σε μια θεϊκή σφαίρα 1.450 μέτρων πάνω από τη θάλασσα, το οροπέδιο της Νίδας αποτελεί το κορυφαίο υψομετρικά οροπέδιο της κρητικής γης. Περικυκλωμένο από τους γιγαντιαίους όγκους του Ψηλορείτη, που στέκονται αγέρωχοι φρουροί του τοπίου, η Νίδα αποπνέει μια αύρα μυστηρίου και δέους, συνδέοντας το παρόν με μια πανάρχαια ιστορία που χάνεται στους αιώνες.

Η φυσιογνωμία του τόπου χαρακτηρίζεται από λιτότητα στη βλάστηση, γεγονός που δεν εμποδίζει τη Νίδα να συγκαταλέγεται μεταξύ των περιοχών εξαιρετικού φυσικού κάλλους της νήσου. Ιστορικές αναφορές υποδεικνύουν πως κάποτε το οροπέδιο σκεπαζόταν από πυκνή χλωρίδα, αλλά η εντατική κτηνοτροφική εκμετάλλευση σε συνδυασμό με την αλόγιστη υλοτόμηση οδήγησαν στην αποψίλωση του δάσους που κάποτε άνθιζε στη Νίδα. Η ονομασία του τόπου προέρχεται από τη φράση "στην Ίδη", υποδηλώνοντας την τοποθεσία "στον Ψηλορείτη", ο οποίος στην αρχαιότητα ονομαζόταν Ίδη.

Φυσικό τοπίο εμποτισμένο με μαγεία

Το τριγωνικό σχήμα του οροπεδίου σε συνδυασμό με τις χιονισμένες κορυφές που το περιστοιχίζουν μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού, προσδίδουν στην περιοχή έναν αέρα αλπικής γοητείας σε μεσογειακό έδαφος. Η μυθολογική κληρονομιά της Νίδας είναι εξαιρετικά πλούσια, με πολυάριθμους μύθους να συγκλίνουν στην ανατροφή του Δία στην περιοχή. Κεντρικό ρόλο στη μυθολογική αφήγηση κατέχει το σπήλαιο Ιδαίον Άντρον, όπου σύμφωνα με την παράδοση γαλουχήθηκε ο πατέρας των θεών. Επιπλέον, το οροπέδιο υπήρξε μάρτυρας του έρωτα της θεάς Δήμητρας με τον θνητό Ιασίωνα. Πέρα από τη μυθολογία, η Νίδα έχει συνδέσει το όνομά της με σημαντικές ιστορικές στιγμές, όπως κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν μετατράπηκε σε προπύργιο της αντιστασιακής δράσης.

Τα μιτάτα: Αρχιτεκτονικά θαύματα της κρητικής παράδοσης

Περιπλανώμενος στη Νίδα, ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από τα παραδοσιακά μιτάτα, λιθόκτιστες δομές αιώνων που χρησίμευαν ως εποχικές κατοικίες των βοσκών και χώροι άσκησης των κτηνοτροφικών τους δραστηριοτήτων. Το αξιοθαύμαστο χαρακτηριστικό αυτών των κατασκευών έγκειται στην ικανότητά τους να διατηρούν σταθερή τη θερμοκρασία στο εσωτερικό τους, αποτελώντας μνημεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής σοφίας.

Το οροπέδιο σήμερα αξιοποιείται κυρίως ως βοσκότοπος, ενώ δεν προσφέρεται για καλλιέργειες λόγω του υψηλού υψομέτρου. Η χλωρίδα της περιοχής χαρακτηρίζεται από χαμηλή βλάστηση, με κυρίαρχο είδος τη νεβρίδα ή χρυσόχορτο. Το μείζον περιβαλλοντικό ζήτημα που αντιμετωπίζει η περιοχή είναι η υπερβόσκηση, που απειλεί την εύθραυστη οικολογική ισορροπία. Ένα μικρό αλλά αντιπροσωπευτικό δείγμα του άλλοτε μεγαλοπρεπούς δάσους του Ψηλορείτη διασώζεται ακόμη στο γειτονικό δάσος του Ρούβα, προσβάσιμο μέσω του ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4, που εκκινεί από τη Νίδα και καταλήγει στον Ζαρό. Αξιόλογη εναλλακτική πεζοπορική διαδρομή συνιστά η κατάβαση του Βοριζανού Φαραγγιού, διαμέσου του "Πόρου της Μηλιάς", της νότιας διόδου που συνδέει το οροπέδιο με τους οικισμούς που βρίσκονται στις παρυφές του Ψηλορείτη.  

Ιδαίον Άντρον: Ο μυστικός οίκος του Δία

Το σπήλαιο Ιδαίον Άντρον, ανυψώνεται σε υψόμετρο 1.498 μέτρων στις ανατολικές παρειές του Ψηλορείτη, σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από τα Ανώγεια. Συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων λατρευτικών σπηλαίων της μινωικής Κρήτης, καθώς συνδέεται άρρηκτα με τη μυθολογική γέννηση και ανατροφή του Δία.

Η πρώτη αρχαιολογική έρευνα του χώρου πραγματοποιήθηκε από τον Ιταλό αρχαιολόγο Φ. Άλμπερ, ενώ ακολούθησαν περιορισμένης κλίμακας ανασκαφικές εργασίες το 1917 από τον Στέφανο Ξανθουδίδη και το 1956 από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Η ενδελεχής αρχαιολογική έρευνα που διεξήχθη από την Αρχαιολογική Εταιρεία υπό την καθοδήγηση των Ιωάννη και Έφης Σακελλαράκη κατά την περίοδο 1982-1985, κατέδειξε την αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία στο Ιδαίον Άντρον από την 4η χιλιετία π.Χ. έως τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Τα αρχαιολογικά τεκμήρια πιστοποιούν σποραδική κατοίκηση κατά την τελική νεολιθική περίοδο (3300-3000 π.Χ.), ενώ παρατηρείται κενό ανθρώπινης δραστηριότητας κατά το μεγαλύτερο τμήμα της 3ης χιλιετίας π.Χ. Η λατρευτική χρήση του σπηλαίου τεκμηριώνεται για πρώτη φορά κατά το δεύτερο ήμισυ της 2ης χιλιετίας π.Χ. Η ακμή του ιερού τοποθετείται χρονολογικά στους Γεωμετρικούς και Αρχαϊκούς χρόνους (10ος-6ος αιώνας π.Χ.), περίοδο κατά την οποία το σπήλαιο γνώρισε τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα.

Η ιδιαίτερη σημασία του χώρου αντικατοπτρίζεται στον πλούτο των αναθημάτων που έχουν ανακαλυφθεί: αγγεία ποικίλων διαστάσεων και χρήσεων, περίτεχνα διακοσμημένα σκεύη, ειδώλια, μοναδικές ελεφαντοστέινες σφραγίδες, κοσμήματα εξαιρετικής τέχνης, μικροσκοπικά χρυσά αγγεία και περιδέραια από ημιπολύτιμους λίθους, που μαρτυρούν την ιερότητα του σπηλαίου και τον σεβασμό που ενέπνεε στους αρχαίους Κρήτες.