Τουρισμός: Η φέρουσα ικανότητα της Αθήνας - Ποιες είναι οι πιο κορεσμένες περιοχές

Η Αθήνα αν και δε χαρακτηρίζεται ως πόλη με υπερτουρισμό, ωστόσο παρουσιάζει μια «τουριστική ευθραυστότητα» και μια ευαισθησία στην πίεση των υποδομών της από την άνοδο του τουρισμού τα τελευταία χρόνια.

Αυτό προκύπτει από τη μελέτη Φέρουσας Τουριστικής Ικανότητας του προορισμού της Αθήνας, την οποία διενήργησε ο Δήμος Αθηναίων μέσω της Αναπτυξιακής Αθήνας Α.Ε. σε συνεργασία με το Τμήμα Τουριστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά και το Τεχνικό Γραφείο «Γκοιμίσης και Συνεργάτες».

Συγκεκριμένα, η Μελέτη εντοπίζει χωρικές υπερ-συγκεντρώσεις σε συγκεκριμένες κορεσμένες γειτονιές του κέντρου της πόλης (Εμπορικό κέντρο, Μοναστηράκι – Πλάκα, Ψυρρή – Κουμουνδούρου, Μακρυγιάννη) στις οποίες παρατηρούνται διαχρονικά σημαντικές πιέσεις από μόνιμους κατοίκους και επισκέπτες/τουρίστες, καθώς και υψηλές καταναλώσεις σε νερό, ενέργεια και απορρίμματα (αιχμές σε κορεσμένες περιοχές).

Ωστόσο, διαφαίνονται τάσεις τουριστικοποίησης – πιέσεις στις περιφερειακές συνοικίες (γειτονιές μέτριου και χαμηλού κορεσμού – Δουργούτι, Φωκίωνος Νέγρη, Κάτω Πατήσια, Άγιος Νικόλαος, Αμπελόκηποι), με αντίστοιχες σημαντικές επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο και την αγορά.

Αναλυτικά, εντοπίζονται 14 κορεσμένες γειτονιές (9,7% του συνόλου) στην 1η και 2η Δ.Κ. και 17 Μετρίου Κορεσμού (11,8%) στην 1η, 2η, 3η, 5η, 6η και 7η Δ.Κ. ως εξής:

Κορεσμένες γειτονιές1η Δ.Κ. : Ιουλιανού – Φιλαδέλφειας, Άγιος Παύλος, Άγιος Κων/νος – Πλατεία Βάθης, Μουσείο, Εξάρχεια, Ψυρρή – Κουμουνδούρου, Εμπορικό Κέντρο, Κολωνάκι, Μοναστηράκι – Πλάκα, Μακρυγιάννη, Βεΐκου, Κουκάκι
2η Δ.Κ. : Καλλιρρόης, Δουργούτι Ι
Μετρίου Κορεσμού1η Δ.Κ. : Λόφος Στρέφη, Νεάπολη Ι, Κολωνάκι – Λυκαβηττός, Ιλίσια – Πάρκο
2η Δ.Κ. : Πλαστήρα, Λόφος Λαμπράκη, Δουργούτι ΙΙ
3η Δ.Κ. : Κεραμεικός, Καμπά, Θησείο
5η Δ.Κ. : Άγιος Ελευθέριος Ι
6η Δ.Κ. : Πλατεία Αττικής, Πλατεία Βικτωρίας
7η Δ.Κ. : Πεδίο Άρεως, Κουντουριώτικα, Αμπελόκηποι Ι, Άγιος Θωμάς
Ταυτόχρονα, 27 είναι οι γειτονιές που συνδυάζουν υψηλές τιμές κορεσμού με υψηλές μέσες τιμές ενοικίων.

Η επιβάρυνση που δέχεται διαχρονικά η πόλη σε τουρισμό και δίκτυα (ύδρευση, απορρίμματα, ενέργεια) φαίνεται να αποτελεί ζήτημα Φέρουσας Ικανότητας τόσο για τον μόνιμο κάτοικο όσο και για τον επισκέπτη.

Ένα ακόμη βασικό συμπέρασμα είναι ότι η επισκεψιμότητα της Αθήνας κατά την υψηλή τουριστική περίοδο (Μάιος – Οκτώβριος) δεν επιβαρύνει περισσότερο την πόλη, καθώς ο μόνιμος πληθυσμός εγκαταλείπει την Αθήνα, με αποτέλεσμα το ισοζύγιο μόνιμου κατοίκου και επισκέπτη να τείνει να παραμένει σχεδόν σταθερό. Όπως προκύπτει, η πόλη της Αθήνας, ως “city break” προορισμός, λειτουργεί ως δέκτης τουρισμού 365 ημέρες τον χρόνο, με αποτέλεσμα η επιβάρυνσή της να είναι συνεχής, χωρίς να μεσολαβούν περίοδοι στις οποίες η τουριστική δραστηριότητα να μετριάζεται.

Από τα ευρήματα είναι εμφανές ότι από το 2021 έως το 2023 παρατηρήθηκε διαχρονική αύξηση του συνολικού όγκου απορριμμάτων την τουριστική και μη τουριστική περίοδο, σε ποσοστά 2,6% και 6,3% αντίστοιχα. Τη μεγαλύτερη πίεση από τον τουρισμό υφίστανται η 1η, 2η και 3η δημοτική κοινότητα, ενώ στην 1η δημοτική κοινότητα περισσότερο από το 50% της συνολικής παραγωγής απορριμμάτων, κατανάλωσης ενέργειας και νερού προέρχεται διαχρονικά από τους επισκέπτες.

Στο πλαίσιο της έρευνας πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα με 788 απαντημένα ερωτηματολόγια από όλες τις δημοτικές κοινότητες της Αθήνας. Σύμφωνα με αυτήν, η τουριστική παρουσία επηρεάζει έντονα την καθημερινότητα της Αθήνας, κυρίως στο κέντρο, ενώ οι περιφερειακές κοινότητες επηρεάζονται λιγότερο.

Η 1η Δημοτική Κοινότητα εμφανίζει τη μεγαλύτερη οικονομική εξάρτηση από τον τουρισμό, ενώ η σημασία του τουρισμού αναγνωρίζεται περισσότερο στις περιοχές με αυξημένη τουριστική δραστηριότητα. Παρόλα αυτά υπάρχουν τάσεις αρνητικής ή ουδέτερης άποψης για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού. Οι κάτοικοι έχουν σαφή αντίληψη ότι ο τουρισμός συμβάλλει σε κάποιο βαθμό στην αύξηση των αποβλήτων στην περιοχή τους, αντιλαμβάνονται μέτρια έως αρκετή επίδραση του τουρισμού στην ησυχία, καθώς και στην κυκλοφοριακή πίεση που αισθάνονται. Η αύξηση των ενοικίων αποτελεί τη σημαντικότερη αρνητική επίπτωση παρότι αναγνωρίζουν ότι δεν αφορά μόνο τον τουρισμό.

Η πλειοψηφία των κατοίκων της Αθήνας δεν θεωρεί ότι ο τουρισμός επηρεάζει έντονα τις τοπικές συμπεριφορές και νιώθει άνετα με την τουριστική παρουσία. Υπάρχει θετική αντίληψη για τον τουρισμό σε ποσοστό 53%, παρά τις διαφορές μεταξύ κεντρικών και περιφερειακών περιοχών. Οι τουριστικές κοινότητες αναγνωρίζουν περισσότερο τις επιπτώσεις του τουρισμού στην καθαριότητα, ενώ οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αντιμετωπίζονται με ουδέτερη ή αρνητική στάση.

Εξίσου σημαντικά είναι τα στοιχεία από εξόρυξη δεδομένων και ανάλυση σε 24.000 αξιολογήσεις επισκεπτών από δημοφιλείς διαδικτυακές πλατφόρμες για την περίοδο 2023-2024.

Οι επισκέπτες εντοπίζουν ηχορύπανση στις κεντρικές δημοτικές κοινότητες αντιμετωπίζουν συνωστισμό σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως Ακρόπολη και Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και στις κεντρικές γραμμές των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Ταυτόχρονα, εντοπίζουν υψηλότερες τιμές στις κεντρικές δημοτικές κοινότητες κάτι το οποίο αναδείχθηκε και από τους ντόπιους κατοίκους στις απαντήσεις τους.

Απαιτείται ισορροπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού

Από τα αποτελέσματα της Μελέτης, προκύπτει ότι απαιτείται μια ισορροπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού, προς όφελος τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών.

Η ομάδα εργασίας κατέληξε στη διαμόρφωση επτά πυλώνων στρατηγικής που εστιάζουν στα ακόλουθα:

• Ρύθμιση Τουριστικής Ανάπτυξης και Υποδομών
• Ρύθμιση Βραχυχρόνιων Μισθώσεων (STR)
• Οικονομικά Μέτρα και Φορολογία Τουρισμού
• Προώθηση Βιώσιμου και Υπεύθυνου Τουρισμού
• Δράσεις για την Προστασία της Τοπικής Κοινότητας
• Επένδυση σε Υποδομές και Δημόσιες Υπηρεσίες
• Διαχείριση Τουριστικών Ροών και Συμφόρησης

Οι στρατηγικές εξειδικεύονται με ένα πλαίσιο 63 δράσεων με αποτυπωμένους φορείς, συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και ενέργειες που θα πρέπει να υλοποιηθούν.

Συγκεκριμένα, απαιτείται μια ολοκληρωμένη και πολυδιάστατη Μητροπολιτική προσέγγιση που να αναγνωρίζει τη διασυνδεδεμένη φύση των σχεδίων, στρατηγικών και λύσεων για την ανάπτυξη του τουρισμού στην Αθήνα. Χρειάζεται να δοθεί έμφαση στους αριθμούς επισκεπτών και να υιοθετηθεί μια νέα νοοτροπία, που να δίνει προτεραιότητα στη διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας της τουριστικής εμπειρίας, στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και στη διασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού

Επόμενο βήμα είναι να δημιουργηθεί, μέσω της Αναπτυξιακής Εταιρείας του Δήμου Αθηναίων, ένα Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού το οποίο θα ενσωματώνει τις προτάσεις πολιτικής και το σχέδιο δράσης του δήμου, αξιοποιώντας δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, με σκοπό την ανάλυσή τους στο πλαίσιο της αειφορίας – βιώσιμης ανάπτυξης (περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία) και της διπλής μετάβασης (πράσινος και ψηφιακός μετασχηματισμός).

Με επικεφαλής τον Δήμο Αθηναίων και με “όχημα” την Μελέτη Φέρουσας Τουριστικής Ικανότητας, το Παρατηρητήριο θα συμπεριλάβει τους όμορους Δήμους -Ν. Σμύρνη, Καλλιθέα, Γαλάτσι, Αιγάλεω, Περιστέρι, Ζωγράφου, Βύρωνας, Δάφνη- με σκοπό αυτό να αποκτήσει μητροπολιτικό χαρακτήρα.

Δύο ανοιχτές διαβουλεύσεις, 18 focus groups και ερωτηματολόγια σε πολίτες

Σημειώνεται ότι κατά τη διενέργεια της Μελέτης, η ομάδα εργασίας πραγματοποίησε συνολικά 18 δια ζώσης συναντήσεις με τους εμπλεκόμενους φορείς, ενώ στάλθηκαν και ερωτηματολόγια, λαμβάνοντας υπόψη -καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας- τις παρατηρήσεις και τα σχόλια των εμπλεκομένων φορέων.

Στις 5/12 σε ανοιχτή διαβούλευση, παρουσιάστηκαν τα σημαντικά ευρήματα της Μελέτης στους εκπροσώπους των επαγγελματικών και τουριστικών φορέων της πόλης, ενώ είχε προηγηθεί η πρώτη ανοιχτή διαβούλευση (τον περασμένο Ιούνιο) στην οποία είχε παρουσιαστεί το αντικείμενο της Μελέτης.

Ο Δήμαρχος Αθηναίων, Χάρης Δούκας, τόνισε: «Είναι η πρώτη φορά που παραδίδεται μία τόσο εμπεριστατωμένη μελέτη για τις αντοχές της πόλης μπροστά στις αυξημένες τουριστικές ροές των τελευταίων ετών. Η Μελέτη Φέρουσας Ικανότητας μάς προσφέρει ένα πολύ μεγάλο πλεονέκτημα: τη δυνατότητα να λειτουργήσουμε προληπτικά. Να δούμε ποια είναι η πραγματική κατάσταση στο κέντρο και τις γειτονιές της Αθήνας, ώστε να μπορέσουμε να δράσουμε με σχέδιο τα επόμενα χρόνια. Είναι ξεκάθαρο ότι η ελληνική πρωτεύουσα θα πρέπει να υιοθετήσει πολιτικές και πρακτικές σαν να είχε υπερτουρισμό χωρίς να έχει, ώστε να μη γίνει “θύμα” της επιτυχίας της».

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Αναπτυξιακής Αθήνας, Ιωάννης Γεώργιζας, επισήμανε: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους φορείς που συνεργάστηκαν μαζί μας για αυτό το αποτέλεσμα, καθώς και την ομάδα εργασίας -τα στελέχη της Αναπτυξιακής Αθήνας, τους συνεργάτες μας από το Πανεπιστήμιο Πειραιά, τον επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Τουριστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Σωτήρη Βαρελά και τον διευθυντή του Τεχνικού Γραφείου “Γκοιμίσης και Συνεργάτες” Βασίλη Γκοιμίση- που αφιέρωσαν εκατοντάδες ώρες εργασίας για να αναλύσουν τα στοιχεία και να εξάγουν πολύτιμα συμπεράσματα. Είμαστε έτοιμοι να κάνουμε τα επόμενα βήματα προς όφελος της Αθήνας».

Για τη διενέργεια της Μελέτης ακολουθήθηκε μια καινοτόμα προσέγγιση από το Τεχνικό Γραφείο «Γκοιμίσης και Συνεργάτες» με Γεωχωρική και Στατιστική Ανάλυση σε επίπεδο Γειτονιάς (συνήθης πρακτική σε επίπεδο Δήμου/Περιφέρειας), χρησιμοποιώντας επτά (7) Τουριστικούς Δείκτες (Τουριστικής Έντασης, Πυκνότητας, Λειτουργίας, Πίεσης, Διανυκτερεύσεων και Συγκέντρωσης) και τρεις (3) Δείκτες Βιωσιμότητας (Τουριστικής Κατανάλωσης Νερού, Ενέργειας και Απορριμμάτων), βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας.

Μεθοδολογικά, η Μελέτη χρησιμοποίησε διαχρονικά (2018-2023) δεδομένα Βραχυχρόνιων Μισθώσεων (Big Data από Μητρώο Α.Α.Δ.Ε. και AirDNA), Ξενοδοχειακών μονάδων (Μητρώο Ξ.Ε.Ε., INSETE) και πρόσφατα δεδομένα Μακροχρόνιων Μισθώσεων (Χρυσή Ευκαιρία), με άμεσο στόχο να υποδείξει γειτονιές υψηλού, μετρίου, χαμηλού κορεσμού, καθώς και όσες έως τώρα παραμένουν μη κορεσμένες.

Τη μεθοδολογία συμπληρώνει η Πρωτογενής έρευνα πεδίου από το Πανεπιστήμιο Πειραιά (ΠΑ.ΠΕΙ.), με την χρήση 788 Ερωτηματολογίων κατά τους μήνες Ιούλιο έως Οκτώβριο, σε επίπεδο γειτονιάς/συνοικίας, με σκοπό να εξεταστεί ο βαθμός στον οποίο επηρεάζει ο τουρισμός τους μόνιμους κατοίκους του Δήμου, καθώς και αξιολογήσεις των ίδιων των επισκεπτών (εξόρυξη δεδομένων από πλατφόρμες Booking, Airbnb, Google maps) σχετικά με κρίσιμα ζητήματα όπως η ασφάλεια, η ηχορύπανση, ο συνωστισμός και η ακρίβεια, προσδίδοντας ποιοτική κάλυψη στη μεθοδολογία (sentiment analysis).

Τέλος, διεξήχθησαν 18 ημι-δομημένες συνεντεύξεις με όλους τους θεσμικούς φορείς του Τουρισμού με σκοπό την ποιοτική ανάλυση των προτάσεών τους, ενώ πραγματοποιήθηκε ανάλυση της διεθνούς εμπειρίας (best practices), σε όλους τους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς.