- Η Ισπανική οικονομία διανύει περίοδο εντυπωσιακής ανάπτυξης, με τον τουρισμό να αποτελεί τον βασικό μοχλό. Ωστόσο, ειδικοί προειδοποιούν ότι αυτή η εξάρτηση μπορεί να παγιδεύσει τη χώρα σε έναν φαύλο κύκλο χαμηλής προστιθέμενης αξίας και μακροπρόθεσμων κινδύνων.
Η οικονομία της Ισπανίας «τρέχει» δυναμικά και ο τουρισμός έχει αναδειχθεί σε έναν από τους βασικούς κινητήριους μοχλούς. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο τουρισμός συμβάλλει με πάνω από το 12% στο ΑΕΠ της χώρας και απασχολεί περίπου 3 εκατομμύρια εργαζομένους. Η χώρα ετοιμάζεται να υποδεχθεί έως και 100 εκατομμύρια επισκέπτες το 2025, επιβεβαιώνοντας τη φήμη της ως έναν από τους κορυφαίους παγκοσμίως τουριστικούς προορισμούς.
Αυτό το «κύμα» επισκεπτών δεν προσφέρει μόνο έσοδα αλλά και εργασία, κυρίως για ανθρώπους που είχαν χάσει τη δουλειά τους μετά την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων το 2008. Η μετάβαση αυτή υπήρξε σωτήρια για χιλιάδες οικογένειες. Ωστόσο, πληθαίνουν οι φωνές που προειδοποιούν ότι πρόκειται για ένα μοντέλο που κρύβει σοβαρές παγίδες.
Το μοντέλο τουριστικής εξάρτησης: σωτηρία ή αδιέξοδο;
Μελέτες, όπως η Blessing or Curse? The Rise of Tourism-Led Growth in Europe’s Southern Periphery, επισημαίνουν ότι για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα), ο τουρισμός υπήρξε καταφύγιο μετά την κρίση χρέους. Η συμβολή του στην αντιστροφή των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν καθοριστική.
Το 2023, το The Economist χαρακτήρισε την Ισπανία ως την κορυφαία ανεπτυγμένη οικονομία, επιβραβεύοντας τη σταθερή της πορεία. Ωστόσο, αναλυτές όπως ο Marko Jukic (Bismarck Analysis) επισημαίνουν ότι καμία χώρα δεν πλούτισε μόνο από τον τουρισμό. «Το τουριστικό μοντέλο είναι βραχυπρόθεσμο φάρμακο», σημειώνει. Το ερώτημα είναι τι έρχεται μετά.
Το κόστος του μαζικού τουρισμού
Η οικονομική ανάπτυξη μέσω τουρισμού δεν είναι χωρίς συνέπειες. Η υπερσυγκέντρωση επισκεπτών δημιουργεί συμφόρηση, θόρυβο, επιβάρυνση των υποδομών και, κυρίως, εκτόξευση του κόστους στέγασης. Οι πιέσεις αυτές επιδεινώνουν την καθημερινότητα των κατοίκων, οι οποίοι βλέπουν τις γειτονιές τους να μετατρέπονται σε τουριστικά πάρκα. Οι τιμές των ενοικίων αυξάνονται, η προσφορά μόνιμης κατοικίας μειώνεται, και η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται.
Παράλληλα, η απασχόληση στον τομέα, αν και πολυπληθής, χαρακτηρίζεται από χαμηλούς μισθούς και ελάχιστες προοπτικές εξέλιξης. Ο Jukic μιλά για ένα οικονομικό μοντέλο που μετατρέπει τους εργαζομένους σε «ανειδίκευτους υπηρέτες». Η τουριστική βιομηχανία είναι εντάσεως εργασίας αλλά χαμηλής παραγωγικότητας — δηλαδή απαιτεί πολύ ανθρώπινο δυναμικό, αλλά παράγει περιορισμένη προστιθέμενη αξία.
Η εύκολη εισροή εσόδων έκρυψε τις διαρθρωτικές αδυναμίες
Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την Ισπανία. Όλη η Νότια Ευρώπη, ως αποτέλεσμα των περιορισμών της ευρωζώνης και της αποβιομηχάνισης, ωθήθηκε σε ένα μοντέλο εξαγωγής υπηρεσιών με κύριο όχημα τον τουρισμό. Η εύκολη εισροή εσόδων από επισκέπτες έκρυψε τις διαρθρωτικές αδυναμίες: την υποβάθμιση της εκπαίδευσης, την έλλειψη καινοτομίας, τη φυγή νέων επιστημόνων.
Ο ίδιος ο Jukic χρησιμοποιεί το παράδειγμα της Κροατίας για να τονίσει τα όρια του μοντέλου. Αν η Κροατία ήθελε να φτάσει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελβετίας μόνο μέσω του τουρισμού, θα έπρεπε να προσελκύσει… 395 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως — κάτι προφανώς αδύνατο.
Αναγκαία η στροφή στην παραγωγική ανασυγκρότηση
Η Ισπανία, όπως και άλλες χώρες του Νότου, αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις: γήρανση πληθυσμού, χαμηλή γεννητικότητα, πίεση στο συνταξιοδοτικό σύστημα, απώλεια ταλέντων. Ο τουρισμός μπορεί να βοηθά στην παρούσα φάση, αλλά δεν αποτελεί πανάκεια. Η μακροχρόνια ευημερία απαιτεί μια στρατηγική στροφή προς την ενίσχυση της παραγωγικότητας, την καινοτομία και τις επενδύσεις σε βιομηχανικούς και τεχνολογικούς κλάδους.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι χωρίς πολιτικές αναδιάρθρωσης και χωρίς ενίσχυση των υψηλής προστιθέμενης αξίας δραστηριοτήτων, η Ισπανία —και η Νότια Ευρώπη συνολικά— κινδυνεύει να παραμείνει εγκλωβισμένη σε ένα μοντέλο χαμηλών μισθών και εξωτερικής εξάρτησης.
