Η Ισπανία έχει μακρά παράδοση στο υπαίθριο εμπόριο, το οποίο αποτελεί μία ευρεία εμπορική δραστηριότητα σε όλες τις αυτόνομες κοινότητες και έχει θετικό αντίκτυπο στο τοπικό εμπόριο.
Πέραν της ενασχόλησης των Ισπανών, τόσο ως πωλητών όσο και ως πελατών, οι υπαίθριες αγορές («mercadillos») συνιστούν σημαντικό πόλο έλξης των τουριστών και αποτελούν σημείο αναφοράς της ισπανικής κουλτούρας. Παράλληλα με τις παραδοσιακές αγορές σε ανοικτό δημόσιο χώρο, μεγάλη απήχηση έχουν οι παραδοσιακές ισπανικές αγορές, οι οποίες στεγάζονται σε μεγάλα κτήρια, πολύ συχνά σύμβολα αρχιτεκτονικής, οι οποίες ονομάζονται «mercados» και διαθέτουν πληθώρα παραδοσιακών προϊόντων. Σε αυτές τις εγκαταστάσεις, συνήθως, βρίσκονται και εστιατόρια με παραδοσιακή κουζίνα, μπαρ για κρασί και ποτό και καφετέριες. Έτσι, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία κάνοντας τα ψώνια τους να απολαύσουν και την αυθεντική ισπανική γαστρονομία από ποιοτικά υλικά.
Τα διασημότερα Mercados δέχονται καθημερινά εκατοντάδες τουρίστες, τόσο λόγω της αρχιτεκτονικής όσο και των ισπανικών παραδοσιακών προϊόντων και φαγητών, τονώνοντας, με αυτούς τους τρόπους, τους τοπικούς παραγωγούς κάθε κοινότητας. Μερικά από τα πιο φημισμένα είναι το Mercado de San Miguel στη Μαδρίτη, το Mercado Central στη Βαλένθια, το Mercado de La Boquería στη Βαρκελώνη, το Mercado de la Alcaicería στη Γρανάδα και το Mercado de la Ribera στο Μπιλμπάο.
Οι υπαίθριες αγορές μπορεί να είναι μόνιμες, εβδομαδιαίες, περιοδικές, εποχιακές ή να διοργανώνονται, λόγω κάποιας εθνικής γιορτής ή αργίας. Συνήθως προσφέρουν προϊόντα, όπως φρούτα και λαχανικά, παραδοσιακά τρόφιμα, ρούχα και υφάσματα, είδη σπιτιού, βιβλία, φυτά, δημιουργίες τοπικών καλλιτεχνών, ενώ δεν επιτρέπεται η πώληση κάποιων τροφίμων, όπως το κρέας και το ψάρι, για λόγους υγιεινής.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, σήμερα υπάρχουν, κατά προσέγγιση, 40.000 ελεύθεροι επαγγελματίες στην Ισπανία που ασχολούνται με τις υπαίθριες πωλήσεις ενώ έχουν δημιουργηθεί άλλες 20.000 θέσεις εργασίας σε ολόκληρη τη χώρα. Επιπλέον, υπάρχουν 3.500 υπαίθριες αγορές, με περισσότερα από 170.000 σημεία πώλησης. Έτσι, στην Αυτόνομη Κοινότητα της Μαδρίτης υπάρχουν 186 υπαίθριες αγορές, συνολικά 2.774 ελεύθεροι επαγγελματίες και 252 επιχειρήσεις που ασκούν τη δραστηριότητα αυτή και οι οποίες, με τη σειρά τους, απασχολούν συνολικά 2.146 εργαζόμενους. Εμβληματική είναι η αγορά «El Rastro», η οποία πραγματοποιείται κάθε πρωινό της Κυριακής, διαθέτει 1.362 θέσεις πώλησης και την επισκέπτονται χιλιάδες άτομα, καθώς είναι διάσημο τουριστικό αξιοθέατο της Μαδρίτης, ενώ μπορεί κανείς να βρει ποικιλία προϊόντων, με ιδιαίτερη θέση να κατέχουν τα είδη vintage καθώς και τα μεταχειρισμένα.
2,1 δισ. ευρώ ο τζίρος
Τα διαθέσιμα στοιχεία για το 2016 δείχνουν ότι οι εμπορικές συναλλαγές ξεπέρασαν συνολικά το ποσό των 724 δισ. ευρώ, εκ του οποίου το ποσοστό του υπαίθριου εμπορίου ανήλθε στο 0,3%, ήτοι 2,1 δις. Ταυτόχρονα, το ποσοστό του απασχολούμενου προσωπικού στον εν λόγω κλάδο έφτασε το 1,7% επί του συνόλου, δηλαδή 51.428 εργαζόμενους. Παράλληλα, αυτές οι επιχειρήσεις απασχολούν κατά ποσοστό 65,7% έως και 2 εργαζομένους και κατά 29,9% από 2 έως και 9, ενώ τα ποσοστά για περισσότερα άτομα είναι κατά πολύ μικρότερα. Στο επίπεδο της παραγωγικότητας (προστιθέμενη αξία ανά απασχολούμενο), το λιανικό εμπόριο σε υπαίθριες αγορές ήταν η λιγότερο παραγωγική δραστηριότητα για το 2016. Συνεπώς, παρά το γεγονός ότι οι πωλήσεις από τις υπαίθριες αγορές ενισχύουν τους τοπικούς παραγωγούς και τους μικρούς επιχειρηματίες καθώς και το τοπικό εμπόριο, όπως καταδεικνύουν τα στοιχεία, δεν έχουν μεγάλο αντίκτυπο στον συνολικό εμπορικό τομέα της χώρας, δεδομένων μάλιστα των μεγάλων ισπανικών βιομηχανιών και εταιριών που μονοπωλούν στην οικονομία.
Οι αυτόνομες κοινότητες και οι θεσμικοί φορείς λαμβάνουν ανά διαστήματα σχετικά μέτρα για την ενδυνάμωση του κλάδου, τη βελτιστοποίηση των πρακτικών και την παροχή κινήτρων στους παραγωγούς των υπαίθριων αγορών. Τον Μάρτιο του 2019, το ισπανικό Υπουργείο Βιομηχανίας, Εμπορίου και Τουρισμού υπέγραψε ένα πρωτόκολλο συνεργασίας με την Εθνική Ένωση Επιχειρήσεων των Πλανόδιων Πωλήσεων (Uneca), με στόχο τον εκσυγχρονισμό αυτού του τομέα, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 8% του συνολικού λιανικού εμπορίου. Το σχέδιο περιλαμβάνει προτάσεις σχετικά με την επαγγελματική κατάρτιση των πωλητών, την πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες και την ένταξη της βιώσιμων και περιβαλλοντικών πρακτικών.
Επιπλέον, οι εργαζόμενοι στο υπαίθριο εμπόριο σχηματίζουν μία ιδιαίτερη ομάδα στα μέλη του Ειδικού Συστήματος για τους Αυτοαπασχολούμενους Εργαζομένους (RETA), καθώς τα χαρακτηριστικά του επαγγέλματός τους οδηγούν σε διαφορετικές ρυθμίσεις σχετικά με τις εισφορές, αν και τελικά, υπόκεινται στους ίδιους όρους με τους υπόλοιπους αυτοαπασχολούμενους. Το 2018 εγκρίθηκε ένα βασιλικό διάταγμα σχετικά με τα μέτρα κοινωνικής προστασίας αυτών των επαγγελματιών, το οποίο προέβλεπε την αύξηση για το 2019 των ελάχιστων βάσεων εισφοράς κατά 1,25%, όπως και για τους υπόλοιπους αυτοαπασχολούμενους, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να επιλέξουν από διάφορες βάσεις ελάχιστης συνεισφοράς. Ειδικότερα, οι αυτοαπασχολούμενοι μπορούν να επιλέξουν μεταξύ της ελάχιστης βάσης των 944,4 ευρώ ή των 869,4 ευρώ το μήνα, ενώ υπάρχει και μια άλλη ομάδα πλανόδιων πωλητών που μπορεί να συνεισφέρει σε μία μειωμένη ελάχιστη βάση 519,3 ευρώ το μήνα.
Ένα ακόμη παράδειγμα υποστήριξης του τομέα αποτελεί η επένδυση ύψους 250.000 ευρώ της αυτόνομης κοινότητας της Μαδρίτης, αποσκοπώντας στην ενδυνάμωση των υπαίθριων επιχειρήσεων, μέσω του εκσυγχρονισμού, της βελτίωσης του εμπορικού εξοπλισμού και της ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών στην εμπορική τους δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, οργανισμοί, όπως η Εθνική Ένωση Κινητού Εμπορίου και η Ένωση Επαγγελματιών και Αυτοαπασχολούμενων (UPTA) υιοθετούν διάφορες πρακτικές για την περαιτέρω αναβάθμιση του τομέα του υπαίθριου εμπορίου και τη σφυρηλάτηση του επαγγελματισμού και της ποιότητας των υπηρεσιών.
Στο ζήτημα του παράνομου εμπορίου, οι κοινότητες έχουν λάβει δραστικά μέτρα για την καταπολέμηση αυτού του φαινομένου. Στις μεγαλύτερες τουριστικές πόλεις, όπως η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη, η Βαλένθια και η Σεβίλλη, έχει αυξηθεί η αστυνομία στους πιο κεντρικούς τουριστικούς δρόμους με σκοπό την αντιμετώπιση των παράνομων πωλήσεων και την προώθηση της ασφάλειας.