Ο εορτασμός της 18ης Απριλίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Μνημείων που καθιέρωσε η UNESCO και το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS) με στόχο την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς αποτελεί αφορμή αλλά και ευκαιρία για ξανασκεφθούμε τον Πολιτισμό και το θετικό πρόσημο που αυτός μπορεί να προσδώσει στη Χώρα ως προς την κοινωνική, οικονομική, αναπτυξιακή αλλά και την τουριστική της προοπτική.
Όπου κι αν γυρίσει κανείς στην Ελλάδα συναντά ψηφίδες μιας μακραίωνης πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο Πολιτισμός είναι σύμφυτος με την Ιστορία του τόπου μας. Η Φιλοσοφία, η Ποίηση και η Λογοτεχνία, οι Επιστήμες, οι Τέχνες, η Δημοκρατία, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Τα ιστορικά μνημεία, οι αρχαιολογικοί χώροι, τα ιερά προσκυνήματα και το μοναδικό φυσικό περιβάλλον, μπορούν και πρέπει να συνεχίσουν να συμβάλλουν στην διαχρονικά διεθνή προβολή της Ελλάδας ως ελκυστικού και φιλόξενου τουριστικού προορισμού.
Αποτελούν παράγοντες και προϋποθέσεις που συγκροτούν την έννοια αλλά και την θεματική μορφή του Πολιτιστικού Τουρισμού, που αποτελεί έναν από τους βασικότερους άξονες τουριστικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Στον ορισμό του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού κάνει αναφορά στην μετακίνηση ατόμων σε χώρους με πολιτιστικό ενδιαφέρον με σκοπό την απόκτηση εμπειριών, την επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, την παρακολούθηση εκδηλώσεων, αλλά και τη συλλογή πληροφοριών που σχετίζονται με τη φύση, τις τέχνες, τη λαογραφία και τα θρησκευτικά προσκυνήματα (UNWTO, 1985, σ. 131). Ένα ευρύ πεδίο ενδιαφερόντων και δυνατοτήτων που μπορούν να αναδείξουν και να προβάλλουν την τουριστική εικόνα και τη διεθνή ταυτότητα (brand name) της Χώρας δίδοντας νέα πνοή στην αειφόρο ανάπτυξη της περιφέρειας.
Η επένδυση στην ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού σε συνέργεια με τις υπόλοιπες θεματικές μορφές και η σωστή αξιοποίησή του με συγκροτημένο management και marketing μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην εξωστρέφεια του εθνικού τουριστικού προϊόντος, στην τουριστική μεγέθυνση αλλά και στην μεγαλύτερη συνεισφορά του Τουρισμού στο ΑΕΠ από το 20% περίπου που φθάνει σήμερα. Είναι αναγκαίο κάθε νέα προσπάθεια να εστιάσει στην πράξη ώστε η Ελλάδα, χώρα κατεξοχήν τουριστική, να αξιοποιήσει αποτελεσματικά σε κάθε επίπεδο ένα από τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Μια συνοπτική καταγραφή συμπερασμάτων, ερευνών και μελετών που αφορούν στην ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού, επιχειρεί το παρόν άρθρο.
Ας ανατρέξουμε στα στοιχεία. Ο Πολιτιστικός Τουρισμός αναπτύσσεται με ετήσιο ρυθμό 15% έναντι 8% του μαζικού τουρισμού, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (UNWTO). Η θετική αυτή προοπτική του έχει απασχολήσει έντονα τις εθνικές τουριστικές πολιτικές αλλά και πολλούς διεθνείς οργανισμούς όπως η UNESCO, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, το Συμβούλιο της Ευρώπης κ.α. Μάλιστα, στην ετήσια έκθεσή του ο ΟΟΣΑ σημειώνει ότι «Πολιτισμός και Τουρισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι και αμοιβαία επωφελείς ο ένας για τον άλλο», επισημαίνοντας ότι «η αξία της πολιτιστικής βιομηχανίας σε αρκετές σημαντικές οικονομίες (π.χ. ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία κ.α.), ισοδυναμεί με ποσοστό της τάξης του 3% εως 6% του ΑΕΠ τους» (OECD, Παρίσι 2009). Το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τόπων (ICOMOS) και η Διεθνής Επιτροπή Πολιτιστικού Τουρισμού με την «Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού», έθεσαν ως στόχο την προάσπιση της παγκόσμιας, εθνικής και τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς σε συνέργεια με την τουριστική ανάπτυξη και το περιβάλλον (Βρυξέλλες 1976, Μεξικό 1999).
Η Ευρώπη με πλήθος μνημείων, μουσείων και θεάτρων, παραμένει ίσως ο πιο σημαντικός πολιτιστικός τουριστικός προορισμός παγκοσμίως, με τον Πολιτιστικό Τουρισμό να αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 40% του ευρωπαϊκού τουρισμού. Ένας στους τέσσερις ευρωπαίους επιλέγει προορισμό με κριτήριο την πολιτιστική κληρονομιά (έρευνα Mintel, 2010). Η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε το 1985 τον θεσμό των Πολιτιστικών Πρωτευουσών με πρωτοβουλία της Ελλάδας και της τότε Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, τις Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές Διαδρομές και το Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενώ στην ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού συνέβαλαν τα πορίσματα και άλλων σημαντικών θεσμών όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον Τουρισμό και την Εκπαίδευση με το πρόγραμμα ATLAS, οι μελέτες της Europa Nostra κ.α. Η UNESCO αναγνώρισε 17 Προστατευόμενες Περιοχές στην Ελλάδα, ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας μεταξύ των οποίων, η Ακρόπολη, το Άγιον Όρος, οι Δελφοί, οι Μυκήνες, τα Μετέωρα, η Βεργίνα αλλά και παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία σε όλη την επικράτεια. Είναι τα «hot spots» του Πολιτιστικού Τουρισμού που μπορούν διαχρονικά να προσελκύουν τουρισμό.
Έρευνες και Επιστημονικές Μελέτες
Την ποιοτική αναβάθμιση των υποδομών των χώρων πολιτισμού, ενέταξε στους 13 άξονες προτεραιότητας η μελέτη της McKinsey&Company που διεξήχθη το 2011 για λογαριασμό του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) και της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, η οποία εισηγήθηκε ένα νέο στρατηγικό σχέδιο και μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδας στην επόμενη 10ετία.
Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.), επιβεβαίωσε στην τριμηνιαία έκθεσή του για την Ελληνική Οικονομία, 4/12 και στην ενότητα για την επίδραση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Οικονομία, ότι «ο Πολιτιστικός Τουρισμός μπορεί να συμβάλλει στη μεγαλύτερη ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος, άρα και της ελληνικής οικονομίας γενικότερα.» (τχ.70, Ιαν. 2013). Αντίστοιχες διαπιστώσεις με στοιχεία και πίνακες περιλαμβάνει έρευνα της τριμηνιαίας έκδοσης του Κέντρου Ερευνών και Προγραμματισμού (Κ.Ε.Π.Ε.), «Οικονομικές Εξελίξεις» (τχ. 24, Ιούν. 2014), όπου επισημαίνεται ότι «ο Πολιτιστικός Τουρισμός αποτελεί μια σημαντικότατη πηγή εσόδων αλλά και ένα σημαντικότατο εξαγωγικό «προϊόν» με οφέλη πέρα και πάνω από τη χρηματική του συνιστώσα. Διαθέτουμε ένα είδος «πολιτιστικού μονοπωλίου», το οποίο μπορούμε και πρέπει να εκμεταλλευτούμε τουριστικά, πολιτικά και πολιτιστικά», σημειώνει ο ερευνητής Β. Καφούρος.
Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (Σ.Ε.Τ.Ε.), στο πλαίσιο του Οδικού Χάρτη Υλοποίησης του Τουριστικού Σχεδιασμού 2021, ενέταξε τον Πολιτιστικό Τουρισμό στα έξι κύρια προϊόντα του νέου ισχυρού και διαφοροποιημένου χαρτοφυλακίου (12ο συνέδριο ΣΕΤΕ, «Τουρισμός & Ανάπτυξη», Οκτ. 2013).
Η εποχή μας διαθέτει πλέον σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία και πλατφόρμες προσωποποιημένης ψηφιακής επικοινωνίας που μπορούν να καταστήσουν το τουριστικό μας προϊόν διεθνώς ακόμη ελκυστικότερο, αξιοποιώντας ουσιαστικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου καταφεύγει πλέον το μεγαλύτερο ποσοστό των επισκεπτών για να επιλέξει προορισμό.
Η εφαρμογή ενιαίας και συνεκτικής πολιτικής για την ανάπτυξη της πολυθεματικότητας του τουριστικού προϊόντος με προοπτική 10ετίας σε συνδυασμό με ένα ισχυρό θεσμικό πλαίσιο και σύγχρονες υποδομές, μπορεί να αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να αναδείξει νέους περιφερειακούς τουριστικούς προορισμούς. Η προώθηση της Οικονομίας των Εμπειριών, οι άυλες αξίες, οι θρύλοι και οι μύθοι κάθε τόπου, ο πολιτισμός της καθημερινής ζωής, το φυσικό περιβάλλον και η υψηλή ποιότητα φιλοξενίας, μπορούν να φέρνουν τουρισμό 12 μήνες το χρόνο.
Πολιτισμός και Τουρισμός αποτελούν στοιχεία της εθνικής ταυτότητας. Μπορούν και πρέπει να συμβάλλουν αποφασιστικά σε κάθε νέα προσπάθεια εμπλουτισμού του εθνικού τουριστικού προϊόντος, στην περιφερειακή ανάπτυξη αλλά κυρίως στην προσπάθεια ανάκαμψης και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, ιδιαίτερα κατά την παρούσα δημοσιονομική συγκυρία. Το παράδειγμα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, ισχυρού πόλου έλξης για τον παγκόσμιο και εγχώριο τουρισμό μπορεί να αποτελέσει πρότυπο και οδηγό επιτυχίας. Η επισκεψιμότητα του Μουσείου από την έναρξη λειτουργίας του, το 2009 μέχρι σήμερα, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία ξεπέρασε τα 8 εκ. επισκέπτες, βρίσκεται δε, στην 3η θέση της λίστας με τα 50 καλύτερα μουσεία στον κόσμο (British Sunday Times, 2013).
Μια ολοκληρωμένη και συστηματική προσπάθεια ανασχεδιασμού των πολιτικών ανάπτυξης του Πολιτιστικού Τουρισμού με συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και πλήρη αξιοποίηση του Ψηφιακού Πολιτισμού, ας αποτελέσει προαπαιτούμενο για την επιτυχία κάθε νέας προσπάθειας.
___________
*Ο Βασίλης Λεβαντίδης είναι συγγραφέας έξι βιβλίων. Διετέλεσε Σύμβουλος Επικοινωνίας, Τύπου & Δημοσίων Σχέσεων σε Υπουργεία και Φορείς. Συνεργάσθηκε με εφημερίδες και ραδιοτηλεοπτικά μέσα ενώ παρουσίασε επί δεκαετία στην τηλεόραση ειδική εκπομπή για το βιβλίο και τη λογοτεχνία (“Οδός Βιβλίου” και ”Best Seller”). Για το έργο του τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Ίδρυμα Προαγωγής Δημοσιογραφίας Αθ. Β. Μπότση, ενώ έλαβε διακρίσεις από τον Σύνδεσμο Εκδοτών Β. Ελλάδας, τον Δήμο Θεσσαλονίκης και τον Σύλλογο Βιβλιοπωλών, για την προσφορά του στα γράμματα και τον Πολιτισμό.