Γράφει ο Θεοφάνης Θ.Γκατζής*
Περίληψη
Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε το θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης ,προβαίνοντας σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή . Δεδομένου όμως ότι το 2021 ,η Ελευσίνα θα αναλάβει τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην εξέταση των οφελών για την πόλη.
1. Εισαγωγή
Στη σύγχρονη εποχή, ενόσω μαίνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των πόλεων, μία από τις στρατηγικές της αστικής διακυβέρνησης στη Γηραιά ήπειρο είναι η ανάληψη της διοργάνωσης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης από τις πόλεις προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας και αναγνωρισιμότητάς τους. Έτσι, επιδιώκεται η δημιουργία θετικής φήμης για έναν τόπο και παρέχεται η δυνατότητα προβολής των ελκτικών του στοιχείων. Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας τελεί υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής ένωσης και αποτελεί σημαντικό τμήμα της πολιτιστικής της πολιτικής. Επίσης, συμβάλλει στην πολιτιστική διπλωματία των πόλεων, που αναλαμβάνουν το θεσμό, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση και την υπερηφάνεια των κατοίκων τους.
Aκόμη, μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των υπαρχουσών υποδομών (π.χ. πλατείες), καθώς και στην αστική αναγέννηση των πόλεων, μέσω της δημιουργίας ή βελτίωσης των πολιτιστικών υποδομών σε περιοχές των αστικών τους ιστών παρέχοντας το έναυσμα για την απαρχή ή ενίσχυση της δημιουργικής οικονομίας τους (πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες).
Tο 2021 η Ελευσίνα, από κοινού με δύο πόλεις από τη Ρουμανία (Τιμισοάρα) και μία πόλη από μια υπό ένταξη χώρα στην ΕΕ (Νόβισαντ Σερβίας). θα αναλάβουν τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Αξίζει να επισημανθεί ότι δεκατέσσερις ελληνικές πόλεις διεκδίκησαν τον τίτλο (Βόλος, Δελφοί, Ελευσίνα, Ιωάννινα, Καλαμάτα, Κέρκυρα, Λάρισα, Λέσβος, Μεσολόγγι, Πειραιάς, Ρόδος, Σαλαμίνα, Σάμος, Τρίπολη) εκ των οποίων, στις 26 Φεβρουαρίου 2016, ανακοινώθηκαν οι τρεις επικρατέστερες υποψήφιες πόλεις (Ελευσίνα, Καλαμάτα, Ρόδος), ενώ την 11η Νοεμβρίου του παρόντος έτους η Ελευσίνα έλαβε το χρίσμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. H δομή της παρούσας μελέτης είναι η εξής: Το πρώτο κεφάλαιο είναι η εισαγωγή και ακολουθεί, στο επόμενο κεφάλαιο, μια σύντομη ιστορική αναδρομή του θεσμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας.
Στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρουμε τη μεθοδολογία που θα ακολουθήσουμε, ενώ στο τέταρτο κεφάλαιο, εξετάζουμε ποιο είναι το όραμα και οι στόχοι της Ελευσίνας από τη διοργάνωση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Στο τελευταίο κεφάλαιο παραθέτουμε συμπεράσματα και προβαίνουμε σε προτάσεις ώστε να στεφθεί με επιτυχία ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης –Ελευσίνα 2021.
2. O θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης
Ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή καλλιτεχνικά γεγονότα και μάλιστα ετήσιας διάρκειας, με έτος εκκίνησης το 1985, είναι και η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης κατόπιν πρότασης της τότε Υπουργού Πολιτισμού της Ελλάδας, Μελίνας Μερκούρη. Ένας ορισμός που μπορεί να παρατεθεί για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα είναι ο εξής: Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι ένα πολυθεματικό φεστιβάλ ετήσιας διάρκειας.
Η πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης ήταν η Αθήνα. Έκτοτε έλαβαν το χρίσμα πόλεις από όλα τα γεωγραφικά σημεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξίζει να αναφερθεί ότι στα πρώτα χρόνια ο θεσμός λάμβανε χώρα σε πόλεις, πρωτεύουσες χωρών, με ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα, με μεγάλη αναγνωρισιμότητα που είναι υψηλά στο αστικό σύστημα ιεραρχίας (π.χ. το Άμστερνταμ το 1987,το Παρίσι το 1989 και η Μαδρίτη το 1992). Στη συνέχεια τον τίτλο έλαβαν πόλεις που δεν ήταν ευρύτερα γνωστές στο πολιτιστικό γίγνεσθαι και ο θεσμός αυτός ήταν αφετηρία για να δημιουργήσουν πολιτιστική στρατηγική για μεγάλο χρονικό διάστημα αποκτώντας ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα (π.χ. η Γλασκώβη το 1990) καθώς και περιοχές με σημαντική πολιτιστική παράδοση. (π.χ. η Πράγα , Αβινιόν, Μπριζ).
Οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες παλαιότερα καθορίζονταν από το Συμβούλιο Υπουργών Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης με απευθείας ανάθεση (Σαρλής 2007), ενώ το 1999 , με απόφαση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Επίσημη εφημερίδα των ευρωπαϊκών κοινοτήτων,1999), άλλαξε ο τρόπος επιλογής των πόλεων και πλέον, αυτές, λαμβάνουν το χρίσμα, πέντε ή τέσσερα χρόνια πριν τη διεξαγωγή του γεγονότος, ύστερα από διαγωνιστική διαδικασία που τελεί υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής .Η τελική επιλογή των πόλεων που θα αναλάβουν το θεσμό της πολιτιστικής πρωτεύουσας είναι έργο ανεξάρτητης επιτροπής εμπειρογνωμόνων. (Εcoc2021, 2016).
Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα αν και αποτελεί γεγονός που έλαβε χώρα και σε μεγάλα αστικά κέντρα είναι ίσως η μοναδική ευκαιρία για δευτερεύουσας σημασίας ευρωπαϊκές πόλεις να προβληθούν, [Γλασκόβη, Αμβέρσα, Γκρατς, Κορκ, Θεσσαλονίκη, Στοκχόλμη] (Συναδινός , 2004). O σκοπός της διοργάνωσης αυτής είναι, σύμφωνα με τους Corijn και Van Praet διττός: πρώτα να γίνει ο πολιτισμός κάθε πόλης εύκολα προσβάσιμος στο Ευρωπαϊκό κοινό, και δεύτερον να δημιουργηθεί μία συνολική εικόνα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού (Richards,1996).
3. Μεθοδολογία
Η μεθοδολογία του παρόντος άρθρου βασίζεται σε δευτερογενείς πηγές δεδομένων από ιστοσελίδες που συνδέονται με τη διοργάνωση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας , από το τεύχος της υποψήφιας πόλης της Ελευσίνας (bidbook) , από βιβλία και από τις παρουσιάσεις των 2 μελών της επιτροπής Εleusis21 (Κέλλυ Διαπούλη και Πέγκυ Τσολακάκη) στα πλαίσια των μαθημάτων Αστική Ανάπλαση, Αναγέννηση και Ανάπτυξη του τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης την Τετάρτη, 20.04.16 και Ειδικά Γεγονότα και Τοπική Ανάπτυξη του ΔΠΜΣ Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας την Πέμπτη 21.04.16.
4. Όραμα και στόχοι της Ελευσίνας από την ανάδειξη της σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα
Το γενικό όραμα προβλέπει την ανάπτυξη της Ελευσίνας σε δυναμικό πολιτιστικό κέντρο στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Αττικής και θέτει 4 ειδικούς στόχους:
1.Την ενίσχυση και επέκταση των πολιτιστικών υποδομών.
2.Την ενδυνάμωση, ενίσχυση και προβολή του καλλιτεχνικού προφίλ της πόλης.
3.Την ανάπτυξη των ικανοτήτων και των ταλέντων των πολιτών και των τοπικών καλλιτεχνών.
4.Την ανάδειξη του πολιτισμού ως αποφασιστικού παράγοντα ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της καταπολέμησης των ανισοτήτων με προσανατολισμό τη βιώσιμη ανάπτυξη (Eleusina, 2016).
Το λογότυπο της Ελευσίνας
5. Eπιδιώκει να ενισχύσει το πολιτιστικό της απόθεμα δημιουργώντας μια παρακαταθήκη για ένα βιώσιμο μέλλον.
6. Τη μόνιμη εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα.
7. Η επαφή και η δικτύωση με το σύγχρονο πολιτιστικό περιβάλλον της Ευρώπης θα βοηθήσει σημαντικά την Ελευσίνα να ενδυναμώσει το πολιτισμικό της κεφάλαιο, να διαφοροποιήσει το πολιτιστικό της προϊόν εμπλουτίζοντάς το και να ενισχύσει την τεχνογνωσία της τόσο σε επίπεδο περιεχομένου όσο και σε επίπεδο οργάνωσης, διαχείρισης και πολιτιστικής στρατηγικής
8. Τη συμμετοχή των πολιτών της περιοχής στις δραστηριότητες της πολιτιστικής πρωτεύουσας. Ήδη έχει συσταθεί το Δίκτυο Δημιουργικών Πολιτών (ΔΔΠ) που θα συμβάλλει στην προετοιμασία του προγράμματος της πολιτιστικής πρωτεύουσας.
9. Διοργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων στη γειτονιά προσφύγων
10. Δημιουργία υπαίθριων πολιτιστικών δραστηριοτήτων (Εleusina, 2016, Διαπούλη και Τσολακάκη, 2016).
Φεστιβάλ Αισχυλείων στο χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου
Πρώην βιομηχανικό συγκρότημα Kρόνος
5. Συμπεράσματα
O θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης είναι ένα εργαλείο αστικής διακυβέρνησης που το χρησιμοποιούν οι ιθύνοντες των πόλεων προκειμένου να ενισχύσουν ή να δημιουργήσουν την πολιτιστική ταυτότητα αυτών, προκειμένου να καταστούν ανταγωνιστικές , αναγνωρίσιμες και ελκυστικές σε εθνικό και διεθνές χωρικό πλαίσιο. Επιπρόσθετα, δίνει τη δυνατότητα στις τοπικές αρχές να προβούν σε ήπιας μορφής αστικές αναπλάσεις ,καθώς και στην πολιτιστική αστική αναγέννηση των χωρικών ενοτήτων τους βελτιώνοντας την ποιότητας ζωής των κατοίκων που διαμένουν σε αυτές .Παράλληλα δημιουργείται ή ενισχύεται το τουριστικό ρεύμα προς τις πολιτιστικές πρωτεύουσες.
Ακόμη, μέσω των πολιτιστικών εκδηλώσεων δίνεται η ευκαιρία στο τοπικό καλλιτεχνικό προσωπικό να προβάλλει το καλλιτεχνικό του έργο εκτός των τειχών της πόλης και να έρθει σε επαφή με διεθνείς καλλιτέχνες αποκομίζοντας σημαντικά οφέλη. Επιπλέον, μέσω της ανάληψης του θεσμού από μια πόλη δίνεται η ευκαιρία κινητοποίησης των δημιουργικών δυνάμεων της τοπικής οικονομίας και της κοινωνίας ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνται συναισθήματα υπερηφάνειας των κατοίκων της περιοχής και ταύτισης των πολιτών με αυτήν.
Επιπρόσθετα, οι κτιριακές υποδομές που θα δημιουργηθούν δεν πρέπει να ξεπερνούν τις δυνατότητες του θεσμού και τις ανάγκες της πόλης. Για τα έργα που θα πραγματοποιηθούν επιβάλλεται να υφίσταται σχεδιασμός χρησιμοποίησής τους μετά το πέρας της διοργάνωσης. Επιπροσθέτως , τα οφέλη για κάθε πόλη που λαμβάνει τον τίτλο της πολιτιστικής πέρα από βραχυχρόνια είναι και μακροχρόνια. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα μιας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας πρέπει να έχει κάποιους συγκεκριμένους κεντρικούς θεματικούς άξονες κι όχι να αποτελεί ένα ανομοιογενές σύνολο εκδηλώσεων, που όσο υψηλού επιπέδου κι αν είναι, δεν θα δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία στο κοινό της πόλης και δεν θα αφήσουν ισχυρό αποτύπωμα μετά τη διοργάνωση.
Υφίστανται όμως και κίνδυνοι που πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη γιατί μπορεί να κρίνουν, ως ένα ορισμένο βαθμό, την επιτυχία ή την αποτυχία της διοργάνωσης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας από μια πόλη και είναι οι εξής: Πρώτιστα, ένα μεγάλο μέρος των χρηματικών ποσών που συνδέονται με το κόστος της διοργάνωσης ,είτε πρόκειται για διοργάνωση εκδηλώσεων ,είτε για δημιουργία κατασκευαστικών έργων, έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν, να παρέχεται σε εταιρείες ή καλλιτέχνες που εδρεύουν εκτός της πόλης (π.χ. Θεσσαλονίκη 2007) , με απότοκο να δημιουργούνται υψηλές εκροές χρήματος. Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε το φαινόμενο να μην επιτραπεί σε κάποια τοπικά καλλιτεχνικά σχήματα να συμμετέχουν στο πρόγραμμα των πολιτιστικών εκδηλώσεων των Πολιτιστικών Πρωτευουσών (π.χ. Γλασκώβη) ,ενώ παράλληλα υφίσταται κίνδυνος οι πολιτιστικές εκδηλώσεις να μη συνδέονται με την τοπική πολιτιστική φυσιογνωμία.
Παρά ταύτα το πόσο σημαντικό είναι το μεγάλο ειδικό γεγονός της πολιτιστικής πρωτεύουσας διαπιστώνεται από το γεγονός ότι πολλές πόλεις καταθέτουν υποψηφιότητες για να το αναλάβουν. Επίσης, το όραμα , των τοπικών αρχών της πόλης της Ελευσίνας είναι ο θεσμός να συμβάλλει στη δημιουργία μακροπρόθεσμης πολιτιστικής στρατηγικής τους, ενισχύοντας και κάνοντας γνωστή ευρύτερα την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά τους.
Εν κατακλείδι, για να στεφθεί με επιτυχία ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης – Ελευσίνα 2021 ο φορέας που θα αναλάβει τη διοργάνωση αυτή θα ήταν καλό να προβεί στις κάτωθι δράσεις:
1. Δημιουργία περιοδικού με θεματολογία σχετική με το θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (ΠΠΕ),
2. Διοργάνωση εκθέσεων ερασιτεχνικών φωτογραφιών με θέμα την απεικόνιση σημείων της πόλης,
3. Να δημιουργηθούν ένθετα με θέμα την περιγραφή του πολιτιστικού περιβάλλοντος της πόλης σε δημοφιλή περιοδικά και εφημερίδες του εσωτερικού και εξωτερικού,
4. Να υπάρξουν αφιερώματα της πόλης που θα αναλάβει Πολιτιστική Πρωτεύουσα σε ιστοσελίδες υψηλής επισκεψιμότητας του εσωτερικού και εξωτερικού,
5. Καταγραφή των πολιτιστικών δρωμένων της πόλης σε φυλλάδια που θα ευρίσκονται σε πολυσύχναστα σημεία στο σύνολο της επικρατείας και σε κάποια σημεία του εξωτερικού (αεροδρόμια ,λιμάνια, κτελ, σιδηροδρομικοί σταθμοί),
6. Καθιέρωση βραβείου εθελοντή,
7. Δημιουργία δραστηριοτήτων πολιτιστικού περιεχομένου στις πόλεις με τις οποίες είναι αδελφοποιημένη και ένταξη κάποιων πολιτιστικών εκδηλώσεων σε αυτές στο πλαίσιο της ΠΠΕ,
8. Διοργάνωση των μεγαλύτερων, από πλευράς αριθμού συμμετεχόντων, παραστάσεων αρχαίου δράματος και κωμωδίας, που έχουν διοργανωθεί ποτέ.
(Δείτε τους πίνακες στο συνημμένο αρχείο)
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΗ
Διαπούλη, Κ. και Τσολακάκη, Π. (2016) "Παρουσίαση της υποψηφιότητας της Ελευσίνας για το θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 2021", στα πλαίσια των μαθημάτων Αστική Ανάπλαση, Αναγέννηση και Ανάπτυξη του τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης την Τετάρτη, 20.04.16 και Ειδικά Γεγονότα και Τοπική Ανάπτυξη του ΔΠΜΣ Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας την Πέμπτη 21.04.16.
Επίσημη εφημερίδα των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων, (1999) "Απόφαση 1419/1999/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου"
Σαρλής Α. (2007), "Η συμβολή του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης στην ανάπτυξη του τουρισμού στα αστικά κέντρα - η περίπτωση της Πάτρας- Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006", Διπλωματική Εργασία, Ελληνικό
Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων
Συναδινός, Π., (2004). "Ο αγώνας μιας πόλης", Εκδόσεις Καστανιώτη ,σελ 44.
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
Richards, G.,(1996), "Cultural Tourism in Europe", Wallingford, UK: Cab, International
ΠΗΓΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
B2green, (2014). Διαθέσιμο στο :[ πρόσβαση 05-11-2016]
Eleusina, (2016). Διαθέσιμο στο :<URL:http://www.eleusina.gr/38927_eleusis_bid%20book_ebook_gr.pdf> [πρόσβαση 4-11-2016]
Εcoc2021, (2016). Διαθέσιμο στο: < URL: http://ecoc2021.culture.gr/el/press-release-submission-of-the-revised-applications-of-the-candidate-cities-and-final-selection-meeting-for-the-ecoc-2021/ > [πρόσβαση 4-11-2016]
Elculture, (2015). Διαθέσιμο στο: < URL: http://www.elculture.gr/blog/eschilia-2015// > [ πρόσβαση 08-06-2016]
Δείτε στα συνημμένα αρχεία τα δυνατά και αδύνατα σημεία της Ελευσίνας
Ποιος είναι ο Θεοφάνης Θ. Γκατζής
Ο Θεοφάνης Θ. Γκατζής είναι Οικονομολόγος-Διεθνολόγος, Aρθρογράφος. Μεταπτυχιακός Φοιτητής στο ΔΠΜΣ Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού των τμημάτων Οικονομικών Επιστημών και Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Εmail:theofanis28@ gmail.com, ethnikosagwn.blogspot.gr, Facebook: Θεοφάνης Γκατζής , Τwittter: Θεοφάνης Γκατζής