Η συνέντευξη του προέδρου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) κ. Γιάννη Ρέτσου, που παραχώρησε στον εκδότη του Tornos News κ. Γιάννη Γιαννακάκη, εν μέσω της κρίσης που έχει δημιουργήσει η εισβολή στην Ουκρανία, είναι πολύ σημαντική μιας και μας δίνει μια πρώτη εκτίμηση για τις επιπτώσεις αυτού του πολέμου στον ελληνικό τουρισμό.
O κ. Ρέτσος αναλύει:
Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη....
Γ.Ρ. Οι εξελίξεις στην Ουκρανία συγκλονίζουν. Συντελείται μία ανθρωπιστική τραγωδία τεραστίων διαστάσεων που μας έχει σοκάρει όλους. Αυτό που προέχει τώρα, είναι να σταματήσει η εισβολή, να προστατευτεί η ανθρώπινη ζωή, να επιστρέψουμε σε συνθήκες ειρήνης. Κάτι που με τα σημερινά δεδομένα φαίνεται δύσκολο.
Γι΄αυτό και στη φάση που βρισκόμαστε τώρα, είναι νωρίς να μιλήσουμε με ασφάλεια για τις επιπτώσεις στον τουρισμό. Σε κάθε περίπτωση όμως, το γνωρίζουμε καλά και από τις αλλεπάλληλες κρίσεις των προηγούμενων δώδεκα ετών, η τουριστική δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε μείζονες αλλαγές οικονομικών συνθηκών, αλλά και σε γεγονότα που επηρεάζουν την ψυχολογία του ταξιδιώτη.
Με μια πρώτη ανάγνωση, οι πιθανές επιπτώσεις στην τουριστική μας δραστηριότητα, διακρίνονται σε προφανείς και δυνητικές.
Είναι πλέον γεγονός ότι φέτος δεν θα έχουμε Ρώσους τουρίστες στη χώρα μας. Ενώ μεγάλες, ενδεχομένως και ολικές, θα είναι οι απώλειες από τις αγορές της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας.
Η επίπτωση στο συνολικό τουριστικό εισόδημα όμως δεν είναι μεγάλη. Με βάση το 2019, μιλάμε για 580.000 περίπου Ρώσους τουρίστες, σε σύνολο 33 εκ. και κάτω του 3% στο σύνολο των εσόδων, νούμερα που μπορεί να καλυφθούν από άλλες αγορές. Εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις θα υπάρξουν όμως σε προορισμούς και επιχειρήσεις, με έντονο προσανατολισμό στη Ρωσική αγορά. Εκεί θα πρέπει να εστιάσουμε το αμέσως επόμενο διάστημα.
Στις δυνητικές επιπτώσεις, συγκαταλέγονται η αρνητική ψυχολογία και η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών. Κι ενώ η ψυχολογία εύκολα και γρήγορα αντιστρέφεται, το έχουμε δει να συμβαίνει κατ’ επανάληψη στο πρόσφατο παρελθόν, δε συμβαίνει το ίδιο και με το αρνητικό οικονομικό περιβάλλον.
Το μεγάλο ερώτημα αυτή τη στιγμή, είναι πόσο θα επηρεαστεί η αγοραστική δύναμη του μέσου Ευρωπαίου ταξιδιώτη, με τη δραματική αύξηση τόσο του ενεργειακού κόστους, όσο και του πληθωρισμού.
Και πόσο το μέγεθος της μείωσης της αγοραστικής του δύναμης, θα επηρεάσει και την απόφασή του να ταξιδέψει το φετινό καλοκαίρι. Όλα αυτά θα μετρηθούν τις επόμενες εβδομάδες. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο ελληνικός τουρισμός, έχει τη γνώση και την ωριμότητα να αντιμετωπίσει με ψυχραιμία και αυτή τη μεγάλη κρίση που προέκυψε.
"Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία είχαμε μια πολύ θετική προσδοκία για το 2022"
Γ.Ρ. Η εικόνα ήταν θετική. Η κίνηση, ήδη, από το τρίτο τρίμηνο της προηγούμενης χρονιάς, που πραγματικά ήταν πάνω από τις προσδοκίες, δημιούργησε μία πολύ καλή δυναμική για την Ελλάδα. Η πρόβλεψή μας στην αρχή του καλοκαιριού του 2021, ήταν γύρω στο 40% των εσόδων του 2019. Τελικά φθάσαμε περίπου στα 10,6 δισ. ευρώ, αγγίζοντας το 60% των εσόδων του 2019. Η δυναμική αυτή του τρίτου τριμήνου, φαινόταν να συνεχίζεται και στις αρχές του τέταρτου τριμήνου, που είχαν αρχίσει ήδη και οι πρώτες προκρατήσεις από τις βασικές αγορές μας, δημιουργώντας μία πολύ θετική προσδοκία για το 2022.
Η μετάλλαξη Όμικρον στα μέσα Νοεμβρίου, ανέκοψε αυτόν τον ρυθμό και δημιούργησε μία νέα αβεβαιότητα. Είχαμε τα νέα περιοριστικά μέτρα, τα οποία αναγκαστήκαμε και εμείς και η υπόλοιπη Ευρώπη να πάρουμε για τον Δεκέμβριο και για τον Ιανουάριο. Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε μία προσωρινή αναστάτωση, και για κάποιους απαισιοδοξία. Όμως πάντα πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω, ότι δεν μπορούσε να ανακόψει το θετικό momentum το οποίο είχε διαμορφωθεί με τη σκέψη ότι θα αφήσουμε πίσω μας την πανδημία. Έως πριν δέκα ημέρες, που ήδη είχαν ξεκινήσει χώρες σε όλη την Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως, όπως για παράδειγμα στην Αυστραλία, να άρουν τα μέτρα και η πανδημία να αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς μας, βλέπαμε να υπάρχει ξανά αυτό το πάρα πολύ θετικό momentum των κρατήσεων για το καλοκαίρι. Η εισβολή στην Ουκρανία έχει προκαλέσει ένα παγκόσμιο μούδιασμα, τις επιπτώσεις του οποίου θα εκτιμήσουμε το αμέσως προσεχές διάστημα.
Γ.Ρ. Η Αγγλία ήταν κατ’ αρχήν η πρώτη χώρα από την οποία φάνηκε σημαντική ροή κρατήσεων, και αυτό έγινε μόλις ανακοίνωσε την πρόθεσή του ο Μπόρις Τζόνσον να άρει όλους τους περιορισμούς που αφορούν στο ταξίδι. Η πρώτη λοιπόν αγορά που φάνηκε, σε ότι αφορά τον μαζικό τουρισμό, να φέρνει σημαντικό όγκο κρατήσεων, ήταν η αγγλική αγορά.
Όμως, το τελευταίο διάστημα φαίνεται να κινούνται και οι υπόλοιπες αγορές. Πολύ σημαντική εξέλιξη για την Αμερική και τον Καναδά, κατά πρώτο λόγο, που υπάρχουν απευθείας αεροπορικές συνδέσεις και για την Αυστραλία κατά δεύτερο λόγο, είναι σε ό,τι αφορά τους κανόνες του ταξιδιού, ότι οι πολίτες των χωρών αυτών έχουν την ίδια αντιμετώπιση που έχουν και οι κάτοχοι του Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού. Αυτό θα βοηθήσει πάρα πολύ τις αγορές αυτές και ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι η σύνδεση πλέον είναι πάρα πολύ συχνή. Πέρυσι τον Αύγουστο, είχαμε 9 πτήσεις από τις ΗΠΑ. Φέτος, θα έχουμε πτήσεις και από νέες πόλεις της Αμερικής, όπως για παράδειγμα από τη Βοστώνη. Τέλος, η κατάργηση του PLF από 15 Μαρτίου, αλλά και η απλούστευση των υγειονομικών πρωτοκόλλων, αναμένεται να βοηθήσουν στην απλούστευση των ταξιδιών και να ελαφρυνθεί το συνεχώς αυξανόμενο κόστος των επιχειρήσεων.
Γ.Ρ. Ο τουρισμός, όπως και οι μεταφορές, ήταν οι δύο τομείς οικονομικής δραστηριότητας που υπέστησαν τη μεγαλύτερη ζημιά και ουσιαστικά επηρεάστηκαν αμέσως, με την έναρξη της πανδημίας και εξακολουθούν να επηρεάζονται μέχρι και σήμερα. Δεν θα έλεγα ότι η διαφοροποίηση είναι τόσο κλαδική μέσα στον τομέα του τουρισμού, όσο είναι περισσότερο από επιχείρηση σε επιχείρηση. Τι θέλω να πω. Προφανώς η πρώτη χρονιά της πανδημίας, το 2020 ήταν καταστροφική για όλους τους κλάδους του τουρισμού και για όλες τις επιχειρήσεις. Δεν υπήρξε νομίζω, ούτε κλάδος, ούτε επιχείρηση που να μην κάνει διαχείριση ζημιάς για το 2020. Όμως από το 2021 και μετά, και ουσιαστικά από το τέλος του δεύτερου lockdown την άνοιξη του 2021, είχαμε σταδιακή ανάκαμψη και κλάδων και επιχειρήσεων.
Η πορεία της ανάκαμψης
Ουσιαστικά, πρώτα ανέκαμψαν οι επιχειρήσεις και τα προϊόντα υψηλότερου επιπέδου. Για παράδειγμα, σε ότι αφορά τον ξενοδοχειακό κλάδο, κυρίως, τα ξενοδοχεία 5 αστέρων και, ακολούθως, τα ξενοδοχεία 4 αστέρων, ανέκαμψαν πολύ γρηγορότερα και πολύ πιο άμεσα από τα ξενοδοχεία χαμηλότερων κατηγοριών. Αυτό είναι λογικό, γιατί έχει να κάνει με το ποιοι ήταν αυτοί που ταξίδεψαν αμέσως μετά την άρση των μέτρων. Ήταν προφανώς λιγότερο οι πελάτες του μαζικού τουρισμού και περισσότερο εκείνοι που είχαν την οικονομική δυνατότητα και μπορούσαν να ταξιδέψουν, και πιο άμεσα, και ανεξαρτήτως κόστους. Η εν λόγω πρόσκαιρη τάση, δημιούργησε μία διαφοροποίηση.
Όμως αυτή η διαφοροποίηση, ακόμα και πέρυσι το καλοκαίρι, ειδικά στο τρίτο τρίμηνο, φάνηκε να αμβλύνεται από το γεγονός ότι, σταδιακά είδαμε και ειδικά από τον Αύγουστο και μετά, τον μαζικό τουρισμό να επανέρχεται. Έτσι, ειδικά τους μήνες Αύγουστο, Σεπτέμβριο και μέρος του Οκτωβρίου, λειτούργησε το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού τουρισμού, κάτι το οποίο ήταν πάρα πολύ σημαντικό, αν σκεφτούμε ότι ήμασταν σχεδόν ενάμιση χρόνο σε αυτήν την περιδίνηση. Οπότε το συμπέρασμα είναι ότι ο τουρισμός συνολικά θα ανακάμψει.
"Έχει απομακρυνθεί, νομίζω οριστικά, η πιθανότητα να έχουμε αποκλιμάκωση στο ενεργειακό κόστος το β' εξάμηνο"
Γ.Ρ. Αυτό που έχουμε ζήσει το τελευταίο εξάμηνο με οκτάμηνο, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με συμβατικά μέτρα, γιατί έχουμε δει το κόστος να υπερδιπλασιάζεται και σε κάποιες περιπτώσεις και να τριπλασιάζεται. Η προσδοκία μάλιστα αποκλιμάκωσης το δεύτερο εξάμηνο, έχει οριστικά εκλείψει μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά βλέπουμε τις τελευταίες ημέρες τιμές στο πετρέλαιο, στο ηλεκτρικό και στο φυσικό αέριο, οι οποίες δεν είναι διαχειρίσιμες με συμβατικά μέτρα. Αναμένουμε με αγωνία τις αποφάσεις τις ΕΕ αναφορικά με την ελάφρυνση του ενεργειακού κόστους και στην συνέχεια τα νέα μέτρα στήριξης που θα ανακοινώσει η χώρα μας.
Κατά τη γνώμη μου, η όποια μελλοντική αποκλιμάκωση, δεν θα ξαναφέρει το ενεργειακό κόστος στα επίπεδα του πρώτου εξαμήνου του 2021. Θα είναι σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από αυτό που είναι σήμερα, αλλά σίγουρα σε υψηλότερα επίπεδα από εκεί που ξεκίνησε η αύξηση το 2021. Και όλα αυτά με την αυστηρή προϋπόθεση σύντομης παύσης των εχθροπραξιών, κάτι που σήμερα δε φαίνεται πολύ πιθανό.
Η απότομη επιδείνωση της κατάστασης, έχει κάνει, με τα σημερινά δεδομένα, να φαίνονται τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί από την Κυβέρνηση ανεπαρκή. Θα περιμένουμε λοιπόν τις νέες πρωτοβουλίες, ως αποτέλεσμα και των αποφάσεων σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο, έχοντας πάντα στο μυαλό μας και τις προκλήσεις που προκύπτουν από τις δημοσιονομικές μας δυνατότητες ως χώρας.
Γ.Ρ. Το πλέγμα των μέτρων θεωρώ ότι ήταν πάρα πολύ σημαντικό τα δύο προηγούμενα χρόνια. Την τρέχουσα περίοδο, συνεχίζει το πρόγραμμα Συν-Εργασία, το οποίο είναι ένα πρόγραμμα που έχει βοηθήσει στη διαχείριση του εργασιακού κόστους. Το πρόγραμμα αυτό συνεχίζει μέχρι 31 Μαρτίου και έχουμε ζητήσει ήδη από την κυβέρνηση και από τον πρωθυπουργό να παραταθεί μέχρι τον Ιούνιο. Είμαι αισιόδοξος ότι μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, για να βοηθήσει και στην επανεκκίνηση του τουρισμού, ακόμα και στο άνοιγμα των εποχικών επιχειρήσεων συντομότερα, ώστε να έχουν ένα εργαλείο που θα τις βοηθήσει να διαχειριστούν, το πρώτο τουλάχιστον διάστημα το εργασιακό κόστος.
Από εκεί και πέρα, θεωρώ ότι μέσα από τις αλλεπάλληλες κρίσεις των τελευταίων δώδεκα ετών, έχουμε αποδείξει και ως τομέας και ως επιχειρήσεις, ότι διαθέτουμε την ψυχραιμία και το απαραίτητο ψυχικό απόθεμα, να ανταπεξέλθουμε και σε αυτήν τη νέα δυσκολία.
Γ.Ρ. Αυτό που ουσιαστικά παρουσιάσαμε και δώσαμε στον πρωθυπουργό και στην κυβέρνηση, είναι ένα έργο το οποίο το δουλεύουμε τα τελευταία δυόμιση χρόνια. Πρόκειται για το πιο ολοκληρωμένο έργο που έχει γίνει ποτέ στον χώρο του τουρισμού. Ουσιαστικά καταγράφει 36 διαφορετικούς προορισμούς σε όλη τη χώρα κάνοντας μία πλήρη χαρτογράφηση του τι υπάρχει, και από πλευράς προϊόντος, αλλά και από πλευράς αγορών και υποδομών. Και όταν λέμε για υποδομές, δεν εννοούμε μόνο τουριστικές υποδομές. Εννοούμε το σύνολο των υποδομών που επηρεάζουν την τουριστική δραστηριότητα. Ακόμα και υποδομές υγείας, πέρα από τα γνωστά, αεροδρόμια, λιμάνια κ.α.
Κάνοντας λοιπόν αυτή την πλήρη χαρτογράφηση και βλέποντας πλέον τις ανάγκες και τα trends, ξεχωριστά για τον κάθε προορισμό, έχουμε ένα πλήρες στρατηγικό σχέδιο, του τι μπορεί να γίνει για να αναπτυχθεί περαιτέρω αλλά και για να διαχειριστεί τη σημερινή δυναμική του, προσελκύοντας τουρίστες οι οποίοι θα μένουν ικανοποιημένοι από την εμπειρία στον προορισμό. Αυτό που είναι το κρίσιμο για εμάς σήμερα, είναι να γίνει μία συζήτηση και ανοιχτή διαβούλευση σε όλη την Ελλάδα, με τη συμμετοχή και της κεντρικής κυβέρνησης, η οποία πρέπει να έχει ουσιαστικά τη διακυβέρνηση αυτού του μεγάλου project, και της τοπικής αυτοδιοίκησης σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου και του ιδιωτικού τομέα, είτε αυτός εκφράζεται μέσω του ΣΕΤΕ, είτε μέσω των τοπικών ενώσεων επιχειρηματιών.
Γιατί για να πετύχεις ουσιαστικά και για να οργανώσεις στρατηγικά το τουριστικό σου προϊόν για το μέλλον, το πρώτο προαπαιτούμενο είναι η συνέργεια. Αν ένα από τα μέρη αποφασίσει να προχωρήσει μόνο του, δυστυχώς δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς συνεργασία με το άλλο. Άρα το ζητούμενο δεν είναι να υποσχεθεί κάποιος ότι θα πάρει αυτό το σχέδιο και θα το εφαρμόσει. Δεν θα μπορέσει να κάνει κάτι τέτοιο, αν δεν προηγηθεί η διαβούλευση και δεν προηγηθεί η σύμφωνη γνώμη όλων, ότι δεσμευόμαστε, ότι θα συνεργαστούμε πάνω σε κάτι που θα συμφωνήσουμε. Και το πολύ σημαντικό σε αυτό το σχέδιο, είναι ότι είναι δυναμικό. Δεν είναι δηλαδή κάτι το οποίο πρέπει να το πάρεις και να το εφαρμόσεις όπως είναι. Μπορείς να το προσαρμόσεις στα δικά σου τοπικά δεδομένα, στις δικές σου ανάγκες ή στον δικό σου σχεδιασμό αν είσαι κεντρική κυβέρνηση, περιφέρεια, δήμος, τοπική κοινωνία και να διαμορφώσεις κάτι το οποίο θα σου ταιριάζει και πάνω στο οποίο θα μπορέσεις να δεσμευτείς ότι αυτός θα είναι ο οδηγός για το μέλλον.
Εμείς αυτό θα προσπαθήσουμε να κάνουμε από εδώ και στο εξής, να συμβάλλουμε δηλαδή σε αυτόν τον δημόσιο διάλογο και ελπίζουμε ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία, θα βρεθούν περιοχές, είτε αυτές είναι σε επίπεδο περιφέρειας, είτε είναι ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές. Διότι δεν αποκλείεται να υπάρχει και διαπεριφερειακή συνεννόηση. Ελπίζουμε λοιπόν ότι θα βρεθούν τέτοιες περιπτώσεις, που ουσιαστικά θα θελήσουν να εφαρμόσουν αυτή τη στρατηγική, για να μπορέσουμε να δούμε τα αποτελέσματα τα επόμενα χρόνια.
Το σίγουρο είναι ότι εάν δεν ακολουθήσουμε ένα σχέδιο οργανωμένο και δεν συμφωνήσουμε πάνω σε αυτό, όποιο είναι, και όπως το προσαρμόσουμε, στο μέλλον θα συναντήσουμε πολλά προβλήματα.